Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Sosial-demoKrat bazar modelinin xaraKteriK xüsusiyyətləri
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sosial-demoKrat bazar modelinin xaraKteriK xüsusiyyətləri
- Bazar iqtisadiyyatının sosial-demoKrat modelində bazarın tənzimlənməsi, əməK münasibətlərinin maKroiqtisadi səviyyədə tənzimlənməsi ilə, iş
Sosial-demoKrat bazar modelinin xaraKteriK xüsusiyyətləri hətlərinin (gəlirlərin və müİKİyyətin bölgüsündə qeyri-bərabərlİK) qalmasına baxmayaraq, vətəndaşların hüquq bərabərliyi və sosial müdafiəsi, istehsalın nəticələrinin çox hissəsinin bölgüsü və yenidən bölgüsünün bazar prinsipləri əsasında deyil, insanların tələbatlarına uyğun həyata Keçirilməsi, Kütləvi yoxsulluğun və işsizliyin ləğv edilməsi, pul haKİmiyyətinin vətəndaşların haKİmiy- yəti ilə əvəz olunması bu modelin əsas xüsusiyyətlərindən biridir. SKandinav öİKələrinin təcrübəsi onunla əlamətdardır Kİ, burada iqtisadiyyatın müəyyən hissəsinin milliləşdirilməsinə, istehsal və bölgü sahələrinin sosiallaşdırılmasına, yəni bu sahələrin sosial yönümlülüyünün tə'min
edilməsinin birləşdirilməsinə cəhd edilmişdir. İsveç modeli, ÜK növbədə, sosial-iqtisadi siyasətin xüsusiyyətlərilə, iş qüvvəsi və əməK münasibətlərinin tənzimlənməsi ilə fərqlənir. ƏməK münasibətlərinin tənzimlənməsi firmadaxili münasibətlərin xüsusiyyətlərinə və müəssisələrdə müİKİyyət formalarına öz tə'sirini göstərir. Bazar iqtisadiyyatının sosial-demoKrat modeli,
bazar iqtisadiyyatına xas olan çatışmazlıqların - müİKİyyətin və gəlirlərin cəmiyyətin KİÇİK bir hissəsinin əlində cəmləşməsinin aradan qaldırılmasına şərait yaradır. Bazarın bu modelində müİKİyyət münasibətlərində müəyyən dəyişİKİİKİər baş verir. Hal-hazırda müİKİy- yətin funKsional sosiallaşması ideyası təcrübədə geniş tətbiq olunur, bu da müİKİyyət subyeKtlərinin transformasiyasını, yə’ni müİKİyyət hüququndan nəinKİ onun sahibləri, həm də müxtəlif dövlət və ictimai institutların istifadə edilməsini həyata Keçirir. MüİKİyyət münasibətlərinin bir sıra aspeKtləri, gəlirlərin və mənfəətin bölgüsü, iş qüvvəsindən istifadə edilməsi. Kapitalın investisiyası tam şəKİldə dövlətin və cəmiyyətin ciddi nəzarəti altına düşür. Eyni zamanda müİKİyyətin obyeKtlərində də dəyişİKİİK gedir. MüİKİyyət artıq nəinKİ əşyalaşmış istehsal vasitələrində, eynilə ideyalarda, informasiyalarda öz ƏKSini tapır. Bunlar uzun müddət ayrı-ayrı insanların şəxsi istifadəsində qala bilməzlər. Bazarın amerİKan və alman modellərində iqtisadi siyasətin əsas me'yarı, hər şeydən əvvəl, yÜKSƏK iqtisadi artıma (artım tempi, struKtur dəyişİKİİKİəri, inflyasiyanın cilovlanması və s.) nail olmaq sayılır. İsveç modelində isə iqtisadiyyatın səmərəliliyinin başlıca me'yarı sosial nəticələrin (məşğulluğun artması, gəlirlər arasındaKi fərqlərin aradan
qaldırılması, yoxsulluğun ləğv edilməsi, istehsal demoKratiyasının inKİşaf etdirilməsi) əldə olunmasıdır. Bazarın sosial-demoKrat modelinin xaraKterİK cəhəti, əhalinin gəlirləri arasındaKi fərqlərin aradan qaldırılmasını və məşğul- 201 Bazar iqtisadiyyatının modelləri luğun səviyyəsinin yÜKSƏldilməsini tə'min edən güclü sosial siyasətin olmasıdır. Sosial siyasət gəlirlərin təKrarən yenidən bölgüsünə əsaslanır. Vergilər və mütləq sosial sığortalar ümumi milli məhsulun 55 faizini təşKİl edir, bu da AFR-ə nisbətən 1,5 dəfə, ABŞ və Yaponiyaya nisbətən 2,5-3 dəfə artıqdır. Məşğulluğun artırılması dövlət vəsaitləri hesabına işçilərin yenidən hazırlanması vasitəsilə həyata Keçirilir, bu da əməK bazarına tə'sir göstərir. ABŞ-a nisbətən İsveçdə işçilərin yenidən hazırlanmasına sərf olunan xərclərin dövlət büdcəsindəKİ payı, işsizliyə görə müavinətlərin ödənilməsinə sərf olunan xərclərin həcminə nisbətən yÜKSƏKdir. Sosial siyasət transfert ödəmələr hesabına sosial
tələbatların yÜKSƏK
səviyyədə ödənilməsini tə’min edir. AmerİKan və alman modellərindən fərqli olaraq, sosial-demoKrat bazar modelində vətəndaşların sosial xidmətlərə olan tələbatları, onların maliyyə imKanlarına görə deyil, dövlət hesabına büdcədən verilən vəsaitlər hesabına ödənilir. Bazarın bu modelində sosial xidmətlər sferası ictimai həyatın xüsusi sahəsi Kİmi nəzərdən Keçirilir, burada bölgü münasibətləri bazar tənzimlənməsinin qanunauyğunluqlarına tabe
olmur. Bunun
sayəsində əhali sosial xidmətlərin xeyli hissəsini bazardan Kənarda əldə edir. Vətəndaşların təhsilə, səhiyyə və i.
əsasında ödənilir. Sosial sferanın xidmətlərinin pulsuz və ya imtiyazlı formada ödənilməsi bazarın sosial-demoKrat modelinin humanistlİK me'yarlarına daha çox cavab verdiyini göstərir.
Sosial-demoKrat bazar modeli, liberal bazar modelinin ƏKSİnə olaraq yenidən bölgü - institutsional modeli adlanır. İsveç modelinin amerİKan modelindən fərqi - işsizlİK və yoxsulluğun, əhali gə- lirlərindəKİ fərqlərin səviyyəsilə müəyyən olunur. ABŞ-da dövlətin sosial xərclərinin həcmi ümumi milli məhsulun 1/5, AFR-də və İtaliyada 1/4, İsveçdə isə 1/3 hissəsindən çoxunu təşKİl edir. İsveç modelinin xüsusiyyəti nəinKİ xərclərin həcmi, həm də onun struKturu ilə fərqlənir: üstünlÜK məşğulluq sahəsinə. Kadrların təhsilinə və yenidən hazırlanmasına, əməK bazarı sahəsində siyasətə verilir. İsveçdə məşğulluq sahəsində də böyÜK nailiyyətlər əldə edilmişdir. Son 30-40 ildə işsizliyin səviyyəsi bu öİKədə sabit- 202 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|