Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
SosiaL yönümlü bazar iqtisadiyyatı modeli
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SosiaL yönümlü bazar iqtisadiyyatı modeli
- §4. Sosial-demoKrat bazar modelinin xaranterİK xüsusiyyətləri
SosiaL yönümlü bazar iqtisadiyyatı modeli ter daşıyan sosial ödəmələrin payı ümumi milli məhsulda 40 faiz təşKİl edir, bu da ABŞ və Yaponiyaya nisbətən 1,5 dəfə çoxdur. İstehsal prosesində müvəqqəti və ya yaşına görə işləməyənlərə sosial yardımlar göstərilir. Sosial məqsədlərin həll edilməsinə yönəldilən məcmu ictimai xərclərin həcmi, sosial sığorta xərcləri də daxil olmaqla. Qərbi Almaniyada ümumi milli məhsulun 1990-cı ildə 29,4 faizini (əhalinin hər nəfərinə 11270 marKa) təşKİl edib. AFR-də sosial proqramları həyata KeçirməK üçün, həcminə görə dövlət büdcəsindən sonra İKİnci olan, sosial tə'minat fondu yaradılıb. Bu fondun maliyyələşdirilməsi qarışıq xaraKter daşıyır, onun bir hissəsi sahibKarların ödəmələri hesabına, digər hissəsi fəhlə və qulluqçuların əməK haqlarından ayırmalar, üçüncü hissəsi isə dövlət büdcəsindən verilən transfert ödəmələr hesabına həyata Keçirilir. Sosial siyasətin əsas vəzifələrindən biri də əməK bazarına tə'- sir göstərməndir. Burada əsas məqsəd məşğulluğun səviyyəsinin yÜKSəldilməsinə nail olmaq, yeni iş yerlərinin açılmasına təKan verməK, işsizliyin yarada biləcəyi mənfi nəticələri azaltmaq üçün fəhlələrə maddi yardımlar və imtiyazlar göstərmən, fəhlələrin peşə hazırlığını və ixtisaslarını yünsəltmən nəzərdə tutulur. Bazarın bu modelində istehsalın idarə edilməsində fəhlələrin yaxından iştiranını tə'min edən bütün dövlət və xüsusi müəssisələrdə istehsalat sovetləri yaradılır, qəbul olunan bütün qərarlar əvvəlcədən bu sovetlərlə məsləhətləşdirilir. AFR-in dağ-mə'dən sənayesində olan səhmdar şirnətlərin nəzarət sovetlərinin tərnibi 11 nəfərdən ibarət olub paritet (bərabər) əsasda 5 nəfər fəhlələrdən və 5 nəfər isə səhmdarlardan tərtib edilir. 11-ci üzv isə səs çoxluğu ilə bu və ya digərlərindən seçilir. Səhmdar şirnətlərin nəzarət sovetlərinə fəhlələrin daxil edilməsi, onların artıq nəinni istehsalın idarə olunmasında, həm də şirnətlərin rəhbərliyində iştiranını tə'min edir. Almaniyada əhalinin ən az tə'minatlı hissəsinin iqtisadi və sosial cəhətdən yaşayışını tə'min etmən üçün, innişaf etmiş sosial sığorta sistemi mövcuddur. Bu ölnədə əhalinin tam məşğulluğunun tə'min olunması hələ həyata Keçirilməyib. Bunun müxtəlif səbəbləri var. Birincisi, 1985-1990-cı illər ərzində əhali qaçqınlar və KÖÇKÜnlərin hesabına təqribən 1,7 mln. nəfər artmışdır. İnin- cisi, Almaniyanın birləşməsi, onun şərq hissəsinin iqtisadiyyatının transformasiyası, istehsalın yenidən qurulması və rəqabət qabiliyyəti olmayan müəssisələrin bağlanması işsizlərin sayını artırmışdır. 1992-ci ilin əvvəllərində neçmiş ADR-də iş yerlərinin sayı 35-40 faiz azalmışdır. Hal-hazırda Almaniyada işsizlərin sayı 5 mln.-a yaxındır. Bir uşağı olan fəhlələrə işsizliyə gö 199 Bazar iqtisadiyyatının modelləri rə verilən müavinətlərin həcmi, qanunda göstərilən bütün ödəmələr çıxıldıqdan sonra, əməK haqcjının 68 faizini, yerdə qalan işsizlərə isə 63 faizini təşKİl edir. İşsizliyə görə yaradılan müavinət fondunun formalaşmasında, sahibKarlar və fəhlələr xalis gəlirlərindən eyni həcmdə ödəmələr KeçirərəK, onun yaradılmasında bərabər iştiraK edirlər. Ödəmənin həcmi 4,3 faiz təşKİl edir. İşsizliyə görə verilən müavinətin müddəti qurtardıqdan sonra, bu müavinəti almaq hüququndan məhrum olmuş işsizlərə dövlət KÖməKİİK göstərir. Övladı olan işsizlər əməK haqqının 58 faizi, övladı olmayan işsizlər isə 56 faiz həcmində dövlətdən yardım alırlar. İşsizliyə görə müavinət fondundan fərqli olaraq işsizliyə görə yardım dövlət tərəfindən həyata Keçirilir.
və Yaponiyada işsizliyə KÖməKİİK mövcud deyil. Dövlətin sosial siyasətində çoxuşaqlı və uşaqlarını təK tərbiyə edən ailələrə xüsusi diqqət yetirilir. Uşaqlar üçün verilən müavinətin həcmi bir uşaq üçün 50 alman marnası, İKİncisi üçün 70- dən 130-a, üçüncüsü üçün 140-dan 220-ə, sonram uşaqlar üçün isə 140-dan 240-a qədər alman marnası təşKİl edir. Bir qayda olaraq, verilən müavinət uşaqların 16 yaşınadəK həyata Keçirilir. Əlbəttə, deməK olmaz Kİ, müasir sosial bazar iqtisadiyyatında həll olunmamış problemlər yoxdur. Sosial və iqtisadi baxımdan əsas problem cəmiyyətdə işsizliyin ləğv edilməsi, rəqabətin müdafiə edilməsi, sosial məsələlərin ardıcıl və daha dolğun həyata Keçirilməsidir. Sosial bazar iqtisadiyyatı modelinin təməlini təşKİl edən iqtisadi və siyasi azadlığa, hər bir insanın, bütünlÜKdə cəmiyyətin yÜKSƏK rifahına, sosial müdafiəyə və sosial ədalətə, sosial dəyərlərə və demoKratiyaya eyni zamanda nail olmaq qeyri- mümKÜndür. Sosial bazar iqtisadiyyatı - göstərilən məqsədlərin həyata Keçirilməsi yolunda mövcud olan bazar modelinin ayrıca bir növüdür.
Bazarın sosial-demoKrat modeli SKandinav öİKƏlərində və eyni zamanda İspaniyada, Portuqaliyada, Yunanıstanda həyata Keçirilən İqtisadi islahatların müxtəlif mərhələlərində öz ƏKSİni tapmışdır. Bu model üçün iqtisadi siyasət sahəsində sosial-demoKrat ideyalarının üstünlÜK daşıması xaraKterİKdir. Bazarın bu modeli İsveç təcrübəsində tətbiq edildiyinə görə, çox vaxt ona İsveç modeli də deyirlər. Sosial-demoKrat bazar modelində Kapitalizmin bir sıra əsas cə- 2C0 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|