Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

YarmarKalar, auKsionlar, Lizinq və sığorta Kampaniyaları 

rəti  ildə  bir  neçə  dəfə,  bir  qayda  olaraq,  iri  ticarət  mərKəzləri  olan  liman 

şəhərlərində 

(Londonda, 

Nyu-Yornda, 

Amsterdamda, 

KəİKÜttəclə, 

Liverpulda, Sidneydə və s) təşKİl olunur. 

AuKsionların çeK formasını adi mal auKsionlan iiə eyniləşdirən bir 

sıra  cəhətlər  vardır.  Belə 

K

İ,

 

auKsionun  hər 

İKİ 

formasının 

iştiraKçılarının  sayı  qeyri-məhduddur,  satışa  çıxarılan  məhsulun 

qiyməti  ona  olan  tələbin  həcmindən  asılı  olaraq  dəyişir  və  s.  Qeyd 

etməK lazımdır 

Kİ, 

çeK auKsionlarında satışa çıxarılan obyeKt 

K

İ-

 

mi 

öz  dəyərini  səhmlərdə 

ƏKS 

etdirən  hər  hansı  bir  müəssisə  çıxış  edir. 

Həmin  müəssisə  nə  qədər  zəngin  olarsa  və  gəlirlə  işləyərsə,  onu 

almacı istəyənlərin sayı da bir o qədər çox, onun qiyməti də bir 

0

 qədər 

baha olacaq. 

Bununla belə çeK auKsionlarının bəzi fərqli cəhətləri vardır. Buna 

sübut  olaraq  hal-hazırda  respublİKada  fəaliyyət  göstərən  çeK 

auKsionlarını  misal  çəKinəK  olar.  Hər  şeydən  əvvəl  göstərməK 

lazımdır 

K

İ,

 

burada  satışa  çıxarılan  məhsulun  qiyməti  adi  mal 

auKSİonunda olduğu Kİm pulla deyil, çeKİərlə ödənilir. Müəssisələrin 

qiymətinin  çeKİərlə  ödənməsi  əsasən  sosial  ədalətin  gözlənilməsi 

zərurətindən 

doğur, 

belə 

Kİ, 

bütün 

özəlləşdirmə 

çeKİəri 

respublİKanın bütün vətəndaşları arasında bərabər oölündüyü üçün, 

onlar eyni, iİKİn, start vəziyyətindən çıxış edirlər. 

Digər  bir  cəhət  ondan  ibarətdir  Kİ,  auKsiona  gələn  alıcılar 

səhmlərini  almaq  istədİKİəri  müəssisəni  seçərəK  bu  barədə  müvafiq 

sifariş  verirlər. 

Bu 

sifariş  haqqında  yalnız  sifarişçi  özü  və  onu  qəbul 

edən  auKsion  işçisi  bilirlər,  yəni  bu  proses  «bağlı»,  gizli  şəKİldə 

aparılır. AuKsionun nəticəsi auKsion Komissiyası tərəfindən müvafiq 

hesablamalar aparıldıqdan və nəticə çıxarıldıqdan sonra məlum olur. 

Müəssisəyə məxsus səhmlərin sifarişçilər arasında bölüşdürülməsi hər 

bir  sifarişçi  tərəfindən  təqdim  edilmiş  çeKİn  və  ümumi  sifarişlərin 

həcminə görə həyata Keçirilir. A

UK

- siona çıxarılan müəssisəni almaq 

üçün  verilmiş  sifarişlərin  (təqdim  edilən  çeKİərin)  sayı  nə  qədər  az 

olarsa,  onlara  düşən  səhmin  payı  da  bir  o  qədər  çox  olar  və  əKsinə. 

Göründüyü Kİmi, çeK auK- sionlarının adi auKsionlardan fərqi bir də 

ondadır  Kİ,  çeK  təqdim  edən  sifarişçilərin  hamısına  müəssisənin 

dəyərindən son nəticədə müəyyən miqdar pay düşür. 

Bazar  iqtisadiyyatının  infraquruluşunda  müxtəlif  xidmətlər 

göstərən Kampaniyalar da mühüm rol oynayırlar Kİ, bunların da biri 

fizİKİ  və  hüquqi  şəxslərə  lizinq  xidməti  göstərən  Kampaniyalardır. 

Xidmətin  bu növü Qərb öİKƏİərində əsasən 

XX 

əsrin 60-cı  illərindən 

başlayaraq  geniş  vüs'ət  almışdır.  Hər  şeydən  əvvəl  göstər-  məK 

lazımdır 

K

İ,

 

lizinq  dedİKdə,  istehlaKçının  sifarişi  əsasında  əm-  laKi 

satın almaqla onu istehlaKçıya icarəyə verməK məqsədi ilə hə 

217 

---

Bazar infrastruKturu 

yata  Keçirilən  xidmət  növü  başa  düşülür.  Lizinq  müqaviləsinin 

obyeKti Kİmi istehsal vasitələri - istehsal təyinatlı binalar, dəzgahlar, 

maşınlar,  avadanlıqlar,  nəqliyyat  vasitələri  və  s.  əmlaK  ola  bilər. 

Lizinq  müqaviləsinin  subyentləri  öz  əmlaKinı  lizinq  müəssisəsinə 

satan hüquqi və fizİKİ şəxslər, əmlaKi satın almaqla (öz müİKİyyətinə 

daxil  etməKİə)  onu  icarəyə verən  lizinq  müəssisələri,  əmlaKi  icarəyə 

götürən  hüquqi  və  fizİKİ  şəxslərdən  ibarətdir.  Göründüyü  Kİ-  mi, 

lizinq  iştiraKçıları  Kİmi  üç  tərəf  -  satıcı,  lizinq  müəssisəsi  və  icarəçi 

çıxış edirlər. Bununla belə bəzən lizinq xidməti 

İKİ 

tərəfin iştiraKi ilə 

də  həyata  Keçirilə  bilər.  Bu  halda  maliyyə  vəsaitinə  ehtiyacı  olan 

müəssisə  öz  müİKİyyətində  olan  əmlaKi  lizinq  müəssisəsinə 

satdıqdan sonra, onu yenidən həmin müəssisədən icarəyə götürür. 

Müxtəlif  öİKƏİərdə  lizinq  xidməti  ya  bu  məqsədlə  yaradılmış 

Kampaniyalar, ya da Kİ, maliyyə-Kredit təşKİlatları tərəfindən həyata 

Keçirilir. 

Lizinq  əməliyyatı  müəyyən  mənada  əmtəənin  alqı-satqısını 

məhdudlaşdırsa  da,  ümumiyyətlə,  mövcud  istehsal  vasitələrindən 

səmərəli  istifadə  üçün  şərait  yaradır.  Bir  sıra  hallarda  isə  icarəyə 

götürən  tərəf  müqavilə  müddəti  qurtardıqdan  sonra  həmin  əmlaKin 

qalıq dəyərini ödəməKİə onu öz müİKİyyətinə çevirir. 

Lizinq  xidməti  bu  prosesdə  iştiraK  edən  bütün  tərəflər  üçün: 

istehsalçılar, lizinq Kampaniyaları və istehlaKçılar üçün çox sərfəlidir. 

istehsal  vasitələrinin  istehsalçıları  üçün  öz  məhsullarını  lizinq 

Kampaniyalarına  verilməsinin  aşağıdaKi  müsbət  cəhətləri  vardır: 

reKİam,  bazarın  təhlili,  alıcının  tapılması  ilə  bağlı  xərclərin 

azaldılması,  qənaət  edilmiş  vəsaitin  istehsal  vəzifələrinin  həllinə 

yönəldilməsi,  istehal  edilmiş  məhsulun  möhKəm  satış  bazarının 

olması və s. 

Lizinq  Kampaniyasının  mənfəətinə  daxildir:  əmlaKin  icarəçiyə 

verilməsi  ilə  bağlı  xidmətlər  üçün  verilən  haqq,  istehsalçıdan  onun 

məhsulunu  iri  həcmdə  aldığı  üçün  qiymət  güzəştləri,  icarə  müddəti 

qurtardıqdan sonra avadanlığın satılmasından götürülən gəlir və s. 

İstehlaKçının  (icarəçinin)  mənfəəti  aşağıdaKilardan  ibarətdir: 

avadanlığın  icarəsinin  onun  birdəfəlİK  alınmasından  ucuz  başa 

gəlməsi,  istehsal  vasitəsinin  bütün  iş  müddəti  ərzində  ona  müəyyən 

formada  yÜKSƏK  Keyfiyyətli  xidmətin  göstərilməsi.  Bundan  əlavə, 

bir çox hallarda işə başlamaq istəyən şəxsin banKdan Kredit götürməsi 

üçün  heç  bir  təminatı  olmasa  və  buna  görə  də  banK  ona  Kredit 

verməzsə, avadanlığın icarəyə götürməsi öz şəxsi işinə başlamağın və 

genişləndirməyin yeganə vasitəsi olur. 

Bazar infrastruKturunun vacib ünsürlərindən biri də sığorta 

218 

---