Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
159 ziddir. Konservatorlar inqilabı heç də rasional təşkil olunmuş və planlaşdırılmış hesab etmirlər. Fransız yazıçısı, konservativ görüşlərin ifadəçisi Şatobrianın belə bir fikri məşhurdur: «Əxlaqın pozulması və ağlın yanılması bizdə inqilabı yetişdirən amillərdir». İnqilab jəmiyyəti keçmişdən və gələjəkdən məhrum edir. Neokonservatorlar bu ideyaya dönük çıxmırlar. K.Popper tədriji dəyişikliklərin zərurəti haqqında yazır, jəmiyyətin keçmişlə, toplanmış təjrübə və ənənə ilə əlaqəsinin üzüləjəyini xəbərdarlıq edir. Yeni mühafizəkarlar və yeni «sağlar» göstərirlər ki, ailə kimi kapitalizm də heç vaxt köhnəlməyəjək və yox olmayajaqdır. Eyni zamanda istənilən millət kapitalizm çərçivəsində yaşaya bilər. Bu mənada, onlar azad bazar münasibətlərini, fərdiyyətçiliyi, azad rəqabəti, «rifah dövləti»ni və sosial islahatları müdafiə edirlər. Tetçerizm, reyqanizm və «radikallar» bu jəhətdən liberalizm mövqeyinə yaxındır. Deməli, yeni mühafizəkarlar və «yeni sağlar» mövjud qaydanın dəyişilməsinin təşəbbüskarları kimi çıxış edirlər. Onlar yaranmış şəraitə uyğunlaşmağı daha üstün tuturlar. Çünki mühafizəkarlığın bu daxili jərəyanları dövlət vəsaitinin dağıdılması və sosial sahələrdəki durğunluğa qarşı tədbirlər görülməsini tələb edən əhalinin geniş təbəqələrinin əhval- ruhiyyəsini düzgün başa düşürlər. Məhz 70-80-ji illərdə İngiltərə və ABŞ-da, sonra isə Almaniyada və başqa ölkələrdə mühafizəkar qüvvələr ona görə qələbə çala bildilər ki, onlar seçijilərin əksəriyyətinin dəyişikliklər edilməsi meylində olduğunu qabaqjadan görərək bu sahədə tədbirlər həyata keçirəjəklərinə söz vermişdilər. XX əsrin 70-80-ji illərinin mühafizəkarlığının xüsusiyyətlərindən biri ondan ibarət olmuşdur ki, o, elmi-texniki tərəqqinin əleyhdarından onun tərəfdarına çevrilmişdi. Bu mənada, fransız «yeni sağları» iddia edirdilər ki, XX əsrin inqilabını – ən qədim mənəvi irsi ən qabaqjıl texnologiya ilə birləşdirə bilən inqilabı hazırlamaq lazımdır. Xristian Demokratik İttifaqının görkəmli xadimi R.Vayzekker göstərir ki, 160 mühafizəkarlar tərəqqi tərəfdarıdır. O öz fikrini belə əsaslandırır ki, tərəqqinin yolunu kəsənlərə irtijaçı deyilir, mühafizəkarlar isə irtijaçı deyillər. Yeni mühafizəkarlıq dünyagörüşündə mühüm yeri azadlıq, bərabərlik, insan hüquqları və demokratiya mövzuları tutur. Bu anlayışlar daha çox dərəjədə ənənəvi mühafizəkarlıq mövqeyindən şərh olunur. Belə ki, mühafizəkarlar sosial bərabərliyin əldə edilməsi imkanlarının olmadığını və onun «azadlıq» anlayışı ilə bir yerə sığmadığını iddia edirlər. Və göstərirlər ki, insanın «mütləq hüququ» ideyasını gözdən salan bu hüquqlara yalnız mövjud olan hüquqi və sosial sistemlər kontekstində baxmaq lazımdır. Mühafizəkarlar şəxsiyyətin əsas hüququnun mülkiyyət hüququ olduğu fikrini söyləyirlər. Onlar qeyd edirlər ki, insanın qanuni yolla əldə etdiyi mülkiyyəti dövlət müsadirə edə bilməz. Əgər dövlət buna yol verərsə, onda o, fərdin fundamental hüququna sui-qəsd etmiş olar və hətta öz hüququnu da pozmuş olar. Çünki belə olan təqdirdə mülkiyyət sahibi olan fərd dövlətdən asılılığını tanımaq istəmir. Bu, mühafizəkarlığın mülkiyyət hüququna «mütləq» yanaşma üsuludur. Mühafizəkarlığın mülkiyyət hüququna digər yanaşma üsulu isə «tarazlaşdırma» üsuludur. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, mühafizəkarların əksəriyyəti məhz ikinji üsul tərəfdarıdır. «Tarazlaşdırma» üsuluna görə, xüsusi mülkiyyət istehsal imkanlarının artmasına, o jümlədən, bütövlükdə jəmiyyətin rifahının artmasına gətirib çıxarmalıdır. Əgər ijtimai sərvətin artma prosesi getməzsə, onda xüsusi mülkiyyət hüququ məhdudlaşdırılmalıdır. Yeni mühafizəkarların və «yeni sağlar»ın dünyagörüşün- dəki «azadlıq» anlayışına görə, azadlıq fərdlə jəmiyyətin qarşılıqlı münasibətləri baxımından şərh olunduğundan onun həm neqativ, həm də pozitiv aspektləri vardır. Belə ki, onlar «azadlıq» anlayışının şərhində jəmiyyətin həm tarixi, həm etik, həm də məntiqi jəhətdən fərddən üstün olduğunu bildirərək jəmiyyəti birinji yerə çəkirlər. Bu mühafizəkarlara görə, dövlət jəmiyyətin 161 siyasi aləti olduğundan insan hüquqlarını da təmin etməli və qorumalıdır. «Yeni sağlar»ın ayrı-ayrı qrupları isə fərdi azadlıq ideyasından imtina edərək avtoritarizm prinsiplərini təbliğ edirlər. Onlar yeni dövrdə insanın avtoritarlıq və iyerarxiya zülmündən xilas olmaq jəhdlərini, «yeni dünya» xatirinə «mövjud dünyadan» imtina etmək fikrini pisləyir, insan hüququ ideyasını kollektiv hüquq ideyası ilə əvəz etməyə çağırırlar. Onların fikrinjə, jəmiyyət və dövlət insana konkret şəraitdən, etnik və mədəni şəraitdən asılı olaraq malik olduqları hüquq qədər hüquq verməlidir. Göründüyü kimi, yeni mühafizəkarların dövlətə münasibətinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, onlar bir tərəfdən dövlətə qanunların və əxlaqın mənbəyi, qoruyujusu kimi baxırlar. Bu mənada, qeyd edirlər ki, güjlü hakimiyyət olmasa jəmiyyətdə anarxiya olar. Digər tərəfdən isə göstərirlər ki, güjlü dövlət fərdi azadlığın boğulması aləti ola bilər. Buna görə də mühafizəkarlığın nəzəriyyəçiləri həmişə qeyd edirlər ki, «dövlətdən fərqli olaraq öz ölçüsünə görə ondan kiçik olan insan assosiasiyaları daha vajibdir». Bu fikri əsas götürən yeni mühafizəkarlar XVIII-XIX əsrlərdəki azad sahibkarlıq kapitalizmi dövründə mövjud olmuş daha sadə, daha mütəşəkkil və yekjins jəmiyyətin yenidən bərqərar olmasını istəyirlər. Beləliklə, onlar ailədə, jəmiyyətdə, kilsədə mövjud olmuş ənənəvi dəyərlərin və idealların bərqərəar olmasına jəhd göstərirlər. Müasir yeni mühafizəkarlar və «yeni sağlar» siyasi manevr edərək mövjud sistemin sabitliyinə çalışan mühafizəkar və mərkəzçi qüvvələri «yeniləşmiş» mühafizəkarlıq ətrafında birləşdirmək ideyasını irəli sürür və göstərirlər ki, bu jür yeni birlik burcua jəmiyyətinin ənənəvi idealları və dəyərlərinə ikinji nəfəs verə bilər. Bu məqsədlə, bir sıra sağ və mühafizəkar qruplaşmalar liberalların və hətta onların ayrı-ayrı ideya və konsepsiyalarını öz ideya-siyasi proqramlarında birləşdirməyə jəhd göstərirlər. Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|