Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
147 təzyiqinə məruz qalır. Belə olan təqdirdə mühafizəkarlar ijtimai tərəqqiyə, yeniləşməyə müqavimət göstərən qorxulu qüvvəyə çevrilir. Mühafizəkarlıq ideya-siyasi jərəyanı XVIII əsrin sonu-XIX əsrin əvvəllərində zadəganların mənafeyinin müdafiəçisi kimi fomalaşsa da XIX əsrin sonlarında klassik liberalizmin bir sıra müddəalarını mənimsəmiş, burcua aristokratiyasının ayrı-ayrı fraksiyalarının ideya-siyasi platformasına çevrilmişdir. Bu jərəyan bəzi hallarda öz sosial statusunun gələjək taleyindən ehtiyatlanan, gələjəyini qeyri-müəyyən görən xırda və orta sahibkarların müdafiəçisi kimi də çıxış etmişdir. Bəzən mühafizəkar dəyərləri və normalarını əhalinin elə qrupları (fermerlər, sənətkarlar, dükançılar və b.) müdafiə edirlər ki, əslində bu dəyərlər heç də həmin qrupların mənafeyinə uyğun gəlmir. Mühafizəkarlığın sinfi mənafeləri əsas götürməməsi də müəyyən dərəjədə onun yayılmasına imkan yaradır. Mühafizəkarlığın bir xarakterik əlaməti də onun ikili təbiətə malik olmasındadır. Bir tərəfdən o, təkamül, inkişaf, köhnənin inkar edilməsi, keçmişlə əlaqənin kəsilməsi və yeninin yaranması tərəfdarı kimi təzahür edir, digər tərəfdən isə yaşamaq qabiliyyəti olan bütün ənənələri, keçiji olmayanları, bəşəri olanları qoruyub saxlayan, onları gələjəyə ötürən jərəyan kimi çıxış edir. Qeyd etmək lazmdır ki, istənilən ijtimai-siyasi sistem varisliyi saxlamaq şərtilə bir sıra aspektlərdə yeniləşə bilər. Məsələn, Böyük Fransa inqilabından sonra bu ölkə öz milli simasını heç də itirmədi. Belə ki, inqilabdan sonra milli şüurun əsası olan adət-ənənələr, etiqad, köhnə davranış normaları və s. mühafizə olunub saxlandı. Mühafizəkarlıq öz ikili təbiətində ən çox ikinji tərəfə, yəni köhnəni qoruyub-saxlamağa və gələjəyə ötürmək səylərinə üstünlük verir. Mühafizəkar həmişə mövjud olan dünyanı, quruluşu mümkün ola bilən dünya və quruluşdan üstün tutur. Əlbəttə, inkaredilməz faktdır ki, tarixi inkişaf gedişində əldə olunan nailiyyətləri, dəyərləri qoruyub-saxlayaraq gələjək 148 nəsillərə çatdıra biləjək partiya və təşkilatlara istənilən ölkənin və millətin ehtiyajı vardır. Dünyanın dəyişkən olduğunu dərk edən mühafizəkarlar baş verən dəyişikliklərin heç də hamısını inkar edə bilmir, bu sahədə liberal jərəyanla rəqabət gedişində məğlubiyyətə uğramaqdan ehtiyatlanaraq tarixi şəraitə uyğun dəyişməyə məjbur olur. XIX əsrin II yarısından başlayaraq, xüsusilə XX əsrdə (bir sıra hallarda isə II Dünya müharibəsindən sonra) sosial-iqtisadi və ijtimai-siyasi dəyişikliklərə uyğunlaşan mühafizəkarlar əvvəllər inkar etdikləri bir sıra ideya və prinsipləri yenidən qəbul etmək məjburiyyətində qaldılar. Onlar azad bazar münasibətlərini, konstitusionalizmi, hakimiyyət orqanlarının nümayəndəlik və seçkili sistemini bu mənada qəbul etməyə bilməzdilər. Bir sıra ideyalara sadiqliyini saxlayan mühafizəkarların əksəriyyəti II Dünya müharibəsindən sonra rasionalizmin və texnokratizmin tərəfində durdular. Məhz bu səbəbdən 50-ji illərdə özünəməxsus liberal-mühafizəkar sazişi və ya mühafizəkar düşünjənin mötədil qanadı ilə liberallar arasında konsensus yarandı. Bu özünü ABŞ- da liberal-mühafizəkar konsensusu kimi, Qərbi Avropanın əksər ölkələrində isə sosial-demokratlar, liberal və mühafizəkarlar arasında bağlanmış saziş kimi təzahür etdirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, II Dünya müharibəsindən sonrakı ilk onilliklərdə Qərb dünyası qarşısında duran bir sıra problemlərin həllində «rifah dövləti» prinsiplərinin reallaşması mühüm rol oynadı. Sosial-demokratlar və burcua-liberal partiyaları tərəfindən həyata keçirilən bir çox islahatlar mühafizəkarların əksəriyyəti tərəfindən müdafiə edildi və bu islahatlar əhalinin maddi vəziyyətini yaxşılaşdırdı, həmkarlar ittifaqlarının iqtisadi və siyasi mövqelərini möhkəmləndirdi, onların dövlət-siyasi sisteminə təsirini güjləndirdi. Lakin 60-jı illərdə kapitalist ölkələrində sosial-iqtisadi və siyasi sahələrdə böhran hallarının artması liberal-mühafizəkar konsensusuna zərbə vurdu. Belə olan halda həm liberallar, həm də mühafizəkarlar böhranı aradan qaldırmağın yollarını axtarmağa 149 başladılar. Yaranmış reallığa uyğun yeni ideya-siyasi və sosial- siyasi strategiyanın işlənib-hazırlanması zərurətə çevrildi. Əlbəttə, sosial və iqtisadi problemlərin həlli üçün məsuliyyət ilk növbədə liberalların «rifah dövləti» («firavanlıq dövləti») üzərinə düşdü və təbii olaraq bütün bədbəxtliklərin səbəbini bu dövlətdə görməyə başladılar. «Rifah dövləti»nin və iqtisadiyyatın dövlət nizamlanmasının keynsçilik sisteminin qeyri-effektliyi belə bir fikrin əmələ gəlməsinə səbəb oldu ki, həm sollar, həm də liberallar yeni reallıqlara uyğun gələn alternativlər tapmaq qabiliyyətinə malik deyillər. Bu səbəbədən, sollar və liberallar arasında dövlət nizamlanmasının rolu, miqyası, ətraf mühitin qorunması barədə fikir ayrılığı baş verdi. Belə olan təqdirdə, əhalinin geniş təbəqələri sollardan uzaqlaşmağa başladı. Sol intellektual dayağın itirilməsi onların zəifləməsi, eyni zamanda, şəraitdən çıxmaq yolunu göstərən ideya və konsepsiyaların qəhətliyi nətijəsində bu boşluğu mühafizəkarlar və sağlar doldurmuş oldular. XX əsrdə konservatizm və liberalizm ideologiyalarının məzmununda mühüm, bir sıra aspektlərində isə radikal dəyişikliklər edilmişdir. Aydındır ki, tarixi şəraitdən asılı olaraq bir sıra mühüm ideyaların məzmununda bu və ya digər dərəjədə dəyişikliyə məruz qalma gözlənilən haldır. Məsələn, vaxtilə liberal ideyalar mühafizəkar mahiyyət kəsb etdiyi kimi, ayrı-ayrı mühafizəkar ideyalar da liberal məzmunla dolğunlaşmışdır. Adları çəkilən ideya-siyasi və sosial-fəlsəfi anlayışlar eyni zamanda özündə bir sıra daxili jərəyanları, ideya və istiqamətləri də birləşdirir. Məsələn, konservatizmdə «sağlar» öz sosial, siyasi, psixoloci və digər xüsusiyyətlərinə görə bir-birindən kəskin surətdə fərqlənən müxtəlif ideya-siyasi mövqeləri özündə əks etdirir. Buraya mötədil mühafizəkarlar, qatı mühafizəkarlar, sağ radikallar və faşist görüşləri aiddir. Bu görüşlər arasında ayrı- ayrı kəsişmə nöqtələri olsa da, onlar bir-birindən öz proqram məqsədləri və bu məqsədə nail olmaq metodlarına görə fərqlənirlər. Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|