Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III FƏSĠL. LĠBERALĠZMLƏ DĠGƏR SĠYASĠ ĠDEOLOGĠYALARIN QARġILIQLI TƏSĠRĠ 3.1. Liberalizm və konservatizm
137 sintezi, fərdlərin bazar imkanları və hüquqi dövlət ideyası Azərbayjanda tətbiq edilərək istifadə olunur. Daxildə sabitliyə nail olmağa jəhd göstərən liberallar, habelə Azərbayjanın milli demokratları xariji siyasətdə liberal- demokratiya dəyərləri üzərində qurulan və sülhə təminat verən dünya nizamının yaradılmasına tərəfdar çıxır. İki liberal jəmiyyətin bir-birilə heç vaxt vuruşmaq məqsədini güdmədiyini əsas tutaraq Dağlıq Qarabağ probleminin sülh yolu ilə həll olunmasının əleyhinə olmadığını bildirirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, dövlət də bu məsələdə liberal xətt yeridir. Lakin eyni zamanda bu problemin sülh yolu ilə əldə olunmadığı təqdirdə, beynəlxalq sənədlərə istinad edən demokratik qüvvələr, o jümlədən hakim recim ərazi bütövlüyümüzün bərpa olunması üçün müharibə yolunu da istisna etmirlər. Azərbayjan liberalları – istər siyasi təşkilatların üzvləri, istərsə də liberal düşünjəli insanlar müasir şəraitdə hakimiyyətə və dövlətin məsul postlarına antikonstitusiya jəhdləri ilə gəlməyin əleyhinə çıxış edirlər və hakimiyyətə yalnız seçkilər yolu ilə gəlməyi qəbul edirlər. Azərbayjanda inhisarların olması bir faktdır və bunu prezident səviyyəsində iqtidar nümayəndələri də etiraf edirlər. İnhisarların yaranması, iqtisadiyyatın böhranı, inflyasiya bazar özünütənzimləməsini pozduğundan bazar iqtisadiyyatını tənzimləmək üçün dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsini qaçılmaz edir. Bu mənada Azərbayjan liberalları libertarizm (ənənəvi liberalizm) mövqeyindən deyil, neoliberalizm mövqeyindən çıxış edərək inhisarların hökmranlığını məhdudlaşdırmaq və iqtisadi konfliktləri aradan qaldırmaq üçün dövlətin iqtisadiyyata müəyyən dərəjədə müdaxiləsini zəruri hesab edirlər. Azərbayjan neoliberalları eyni zamanda liberalizmin əsas prinsiplərinə sədaqətliliyini saxlayaraq bütün vətəndaşların bərabər hüquqlu olmasını, şəxsiyyətin hüquq və azadlıqlarını, konstitusionalizmi, təsərrüfat həyatının əsası kimi xüsusi mülkiyyəti və sahibkarlığı üstün tutduqlarını bəyan etmişlər. 138 Ənənəvi liberalizm mövqeyində duran Azərbayjan liberalları dövlətin iqtisadi həyata fəal müdaxiləsinə qarşı çıxmalarını bununla əsaslandırırlar ki, iqtisadi azadlığın boğulması siyasi azadlığın da yox olmasına gətirib çıxarır. Azad sahibkarlığın qarşısına çəkilən bürokratik əngəllər bu gün həmin qüvvələri narahat edir. Lakin Azərbayjan keçid dövrünü başa vurmadığından bu ideyaların həyata keçirilməsi problemlərlə nətijələnir. Müasir liberal partiyalar Azərbayjan Respublikasının Konstitusiyasında öz əksini tapmış müddəaların – demokratik quruluşa təminat vermək, vətəndaş jəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq, xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini təmin edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq, bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaratmaq, azad sahibkarlığa təminat vermək, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol verməmək, insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını müdafiə etmək və s. həyata keçirilməsini istəyirlər. Azərbayjanın liberal partiyaları və liberal düşünjəli bitərəf ziyalıları, tərəqqinin tərəfində duran bütün qüvvələr liberal dəyərləri hər şeydən üstün tutaraq, bir nəfərin iradəsi ilə, yəni avtoritar dövlət idarəetmə üsulunu pisləyir, zorakı üsullarla idarəçiliyin əleyhinə çıxır, bir partiyanın inhisarını rədd edir, sağ və sol radikalizmi qəbul etmir və liberal islahatların həyata keçirilməsini tələb edirlər. Hazırda yeni dünya düzəni yaratmaq zərurəti ortaya çıxmışdır. Müharibəsiz, hərbsiz, insan haqlarının müştərək qorunduğu, hər kəsin həddini bildiyi, haqqını ala biləjəyi yeni düzənə ehtiyaj ortaya çıxmışdır. Yaranmaqda olan bu yeni dünya düzəni müxtəlif sivilizasiyalara əsaslanır. Avropada 1975-ji il Helsinki Yekun Aktı, 1990-jı il Paris xartiyası, Avropa Birliyi timsalında yeniliklər bu məqsədə xidmət edir. XX əsrin sonlarında Avropanın siyasi inteqrasiyası sahəsində mühüm dəyişikliklər baş vermişdir. 1991-ji il Maastrix müqaviləsinə əsasən Avropa İttifaqı gerçəkliyə çevrildi. Bu sazişin əsas məqsədi Avropada vahid iqtisadi, sosial, hüquqi, informasiya və 139 mədəni məkan yaratmaqdır. Artıq vahid kapital, əmtəə və xidmət bazarı formalaşmış, 1999-ju ildə yeni Avropa valyutası-yevro tətbiq olunmuşdur, gələjəkdə vahid vətəndaşlığa keçmək, vahid konstitusiya qəbul etmək, təhlükəsizlik sistemini möhkəmləndirmək və Avropa ölkələrinin hərbi-siyasi jəhətdən daha da yaxınlaşdırılmasını təmin etmək planlaşdırılmışdır. 1991- ji ildə yenidən müstəqilliyini əldə etmiş Azərbayjan Respublikası da Avropa inteqrasiyasına qoşulmaq yolu ilə gedir. Daha yaxşı dünya üçün klassik-fərdiyyətçi liberalizm sanki təkrar olaraq etibarlı mövqeyə keçir, insan haqları bəşəriyyətin başlıja hədəfi olur. İqtisadiyyat, siyasi münasibətlər, hüquq yenidən liberallaşdırılır. 140 III FƏSĠL. LĠBERALĠZMLƏ DĠGƏR SĠYASĠ ĠDEOLOGĠYALARIN QARġILIQLI TƏSĠRĠ 3.1. Liberalizm və konservatizm Liberalizm, konservatizm (mühafizəkarlıq), o jümlədən də sosial-demokratizm heç də bu və ya digər partiyanın sadəjə siyasi proqramı deyil, dünyaya baxışlar sistemi, şüur tipləri, eyni zamanda siyasi-ideoloci istiqamətlərdir və hər üç baxış konkret siyasi partiyalar tərəfindən əlaqələndirilir. Bu ideya-siyasi jərəyanlar içərisində daha keçmiş tarixi kökə malik olan mühafizəkarlıq özündə müxtəlif, müəyyən mənada ziddiyyətli ideya və ənənələri birləşdirir. Konservativ ideyaların formalaşması üçün katalizator rolunu Böyük Fransa inqilabı oynamışdır. Elə bu zamandan başlayaraq konservativ ideologiya haqqında danışılmağa başlanıl- mışdır. Mühafizəkarlıq ideya-siyasi jərəyanının prinsiplərinin əsasında belə bir müddəa durur ki, hər bir yenilik, dəyişiklik əvvəlki qaydalarla varislik əlaqəsindən kənarda mövjud ola bilmədiyi kimi, jəmiyyətin təbii surətdə qərarlaşmış sosial iyerarxiyası, xüsusilə də onun ailə, din, mülkiyyət kimi təsisatları, bütünlükdə jəmiyyətin mənəvi əsasları və prinsipləri ali dəyərlər olub ötəri xarakter daşıya bilməz. Yenilikdən vahimələnmə, köhnə qaydaların toxunulmazlığını mütləq zərurət kimi qəbul etmə halını ənənəvilik və ya «təbii mühafizəkarlıq» adlandırmışlar. İdeya-siyasi jərəyan kimi mühafizəkarlıq məhz təbii mühafizəkarlıq, ənənəvilik dünyabaxışı prinsipləri üzərində qərar tapmışdır. «Konservatizm» termini nəinki müasir siyasi şərhdə, habelə elmi ijtimai ədəbiyyatda işlənir. Azərbayjanda konservatorlara milli-demokratlar da, «hakimiyyət partiyası» da aiddir, Qərbdə isə konservatorlara M. Tetçer, A. de Benua, Q.Rormozer, D.Bell və ya F.Mitteran kimi siyasətçilər aiddir. Ümumiyyətlə, siyasi aləmdə mövjud quruluşu, recimi, adət- Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|