Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
128 demokratik elita nəzəriyyələri liberalizm prinsiplərinə əsaslanır. İnsan hüquq və azadlıqları prinsiplərinin ümumbəşəri dəyər kimi geniş yayılması bəşəriyyətin bu günü qarşısında duran fundamental problemlərin həllini mümkünləşdirərək dövlətlər arasında bir çox əkslik və ziddiyyətlərin aradan qaldırılması üçün zəmin hazırlayır. Liberalizm müasir dünyanın siyasi fikrinin inkişafına güjlü təkan vermişdir. Bu jərəyanın ideyaları əsasında və onun ardıjılları tərəfindən dünyanın sosial-siyasi proseslərinin təhlilinə və futuroloci aspektlərinə həsr edilmiş «konvergensiya», «sosial qlobalizm», «informasiyalı jəmiyyət» və s. geniş yayılmış nəzəriyyələr yaradılmışdır. Konservatizmdə olduğu kimi neoliberalizmin də sağ və sol qanadları vardır. Neoliberalizmin sol qanad nümayəndələrinin (F.Koker, R.Dahl, Ç. Lindblüm və b.) konsepsiyalarında əsas yeri idarə edənlərlə idarə olunanlar (dövlətlə vətəndaşlar) arasında konsensus prinsipi, idarəetmə prosesində xalq kütlələrinin bilvasitə və ya müxtəlif sosial strukturlar vasitəsilə maksimum iştirakını təmin etmək, idarəetmə sahəsində qərarların qəbul edilməsi prosedurunun sadələşdirilməsi və demokratikləşdirilməsi ideyaları tutur. Sağ qanadı təmsil edən nümayəndələr isə (F.Hayek, J.Eşer və b.) hesab edirlər ki, hakimiyyət və idarəetmədəki forma plüralizmində liberal dəyərlərin pozulması və hakimiyyət boşluğunun yaranması qorxusu var ki, bu da siyasi ekstremizmin meydana gəlməsi ilə nətijələnə bilər. Məhz ona görə də bu ideoloqlar dövlətlərin güjlənməsi və onların liberal dəyərlərə əsaslanan və onların reallaşmasına yönəlmiş funksiyalarının universallaşmasının zəruri olduğundan bəhs edərək bu nətijəyə gəlirlər ki, bununla da bəşəriyyət azadlıq, demokratiya və bərabərlik dövrünə keçəjək, əvvəlki tarixin yaratmış olduğu məhdudiyyətlər aradan qalxajaq. II Dünya müharibəsindən sonra, yəni bəşəri demokratik dəyərlərin məhvolma təhlükəsi sovuşduqdan sonra liberallar dərhal beynəlxalq siyasi qüvvə şəklində birləşmək məqsədilə iri, beynəlxalq partiya-siyasi xarakterli birlik olan İnternasional yaratdılar. 1947-ji ilin aprel ayında İngiltərənin Oksford 129 şəhərində Liberal İnternasionalın təsis konqresi oldu. Konqresdə qəbul edilmiş Manifesti Avstriya, Belçika, Kanada, Kipr, Finlandiya, Fransa, Almaniya, Böyük Britaniya, İtaliya, Norveç, İspaniya, Jənubi Afrika, İsveç, İsveçrə, ABŞ liberalları imzaladılar. Sonralar həmin Manifestə Avstraliya, Braziliya, Kolumbiya, Danimarka, Yunanıstan, Hollandiya, Hindistan, İsrail, İordaniya, Lüksemburq, Yeni Zelandiya, Rodeziya, Qərbi- Hind adaları, Çexoslovakiya, Estoniya, Majarıstan, Bolqarıstan, Belorus, Litva, Latviya, Polşa, Rumıniya, Ukrayna, Yuqoslaviya liberalları da imza atmışlar. Hazırda Türkiyənin Liberal- Demokrat partiyası da Liberal İnternasionalın üzvüdür. Liberalların İnternasionalında qəbul edilmiş Manifest 4 hissədən ibarətdir. Həmin hissələrin məzmunu aşağıdakı kimidir: 1) Dövlət jəmiyyətin yalnız alətidir. O, üzərinə elə hakimiyyət götürməlidir ki, vətəndaşların əsas hüquqlarını – xüsusi mülkiyyətə sahib olmaq və şəxsi təşəbbüslə çıxış etmək, istehlakçının azad seçmək hüquqlarını qoruya bilsin. Bu hüquqlar isə əsl demokratiya şəraitində təmin edilə bilər; 2) İqtisadi azadlığın boğulması, siyasi azadlığın da yox olmasına gətirib çıxarır. Biz dövlət mülkiyyətini o sahələr üçün nəzərdə tuturuq ki, şəxsi təşəbbüs fəaliyyəti sferasından kənarda olsun və ya burada rəqabət əsas rol oynamasın. Jəmiyyətin rifahı əsas olmalı, əmək və kapitalın hüquq, vəzifə və mənafeləri bir- birini tamamlamalıdır; 3) Hər bir vətəndaş azad müəssisələrin səmərəli fəaliyyəti üçün qarşılıqlı qardaşlıq münasibətlərinə əməl etmək və jəmiyyət işlərində fəal iştirak etmək vəzifələrini həyata keçirən zaman əxlaqi məsuliyyət hissi daşımalıdır; 4) Biz hər bir millətin hüquqlarına hörmət edilməsi tərəfdarıyıq, azlıqda qalan millətlərin əsas insan azadlıqlarından istifadə etmək hüququnu tanıyır, onların dilinə, etiqadına, qanun və ənənələrinə hörmət etmək tərəfdarı kimi çıxış edirik. 1967-ji ildə Liberal İnternasionalın 20 illik yubileyində Yeni Manifest qəbul edildi. Bu sənəddə liberalların Manifest prinsipləri yeni sosial-iqtisadi şəraitə uyğun olaraq inkişaf 130 etdirilmişdir. Yeni Manifestin «Dövlət institutlarının yaxşılaşdırılması və yeniləşdirilməsi» adlı 3-jü hissəsində isə ijtimai institutların effektivliyinin yüksəldilməsinin aşağıdakı mümkün yolları göstərilmişdir: - qanunveriji hakimiyyətdə proporsional nümayəndəliyə əməl edilməsi şərtilə xalqın iradəsinə uyğun real nümayəndəlik yaradılması, referendumlar keçirilməsi, milli azlıqların, o jümlədən, seksual azlıqların (homoseksualistlərin, lezbianların) müdafiəsi; - qanunveriji hakimiyyətin yenidən təşkili (əgər əhalinin əksər hissəsi, xüsulə də gənjlər parlamentli demokratiyanın fəaliyyətindən narazıdırsa ) ; - ijra hakimiyyətinin presticinin (nüfuzunun) artırılması; - regional və yerli hakimiyyətin mərkəzləşdirilməsinə imkan verilməməsi; - həmkarlar ittifaqlarının, işgüzar və peşəkar assosiasiyaların liberal-demokratik sistemə daxil edilməsi (yəni bazar iqtisadiyyatının planlaşdırılmasını təmin etmək, daha sağlam və ədalətli sənaye münasibətləri əldə etmək üçün); - ölkələr arasında əməkdaşlığı inkişaf etdirmək üçün beynəlxalq, qitələrarası və qlobal səviyyələrdə yeni ədalətli təşkilatların yaradılması. 1981-ji ildə Liberal İnternasionalın 34-jü konqresində Yeni Manifestə bir sıra əlavələr də edilmişdir. Liberal İnternasionalın 1990-jı ilin oktyabrında Finlandiyanın Espa şəhərində keçirilmiş növbəti konqresi 143 saylı qətnamə qəbul etdi. «İnkişaf etməkdə olan ölkələrə demokratik yardım» adlı bu qətnamə Demokratik Liberal pratiyası tərəfindən təklif olunmuşdur. Qətnamədə deyilirdi ki, «Liberal İnternasionalın Konqresi inkişaf etməkdə olan ölkələrə kömək etmək istəyən bütün ölkələrə mürajiət edərək bildirir ki, hansı ölkədə demorktik və çoxpartiyalı sistem fəal irəli gedirsə, həmin ölkələrə kömək etsinlər, insan və vətəndaş hüquqları boğulursa, insan hüquqları və azadlıqlarını, demokratiyanı, Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|