Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
125 uyğunlaşa bilmədilər. Belə vəziyyət sinfi münasibətlərin kəskinləşməsinə və sosial gərginliyin artmasına gətirib çıxarır. Ona görə də neoliberalların bir qismi («sosial liberalizm», «ümumi rifah liberalizmi») insanların sosial müdafiəsi barədə fikirləşməyi zəruri hesab edir ki, belə mövqe dövlətin iqtisadiyyatın tənzimlənməsinə nisbi müdaxiləsinin məqbul sayıldığını deməyə əsas verir. Beləliklə, müasir liberalizmdə iki əsas jərəyan özünü büruzə verir. Onlardan biri tam mənada bazar azadlığını və dövlətin bu sahəyə müdaxilə etməməsi fikrini, digərləri isə daha böyük sosial ədalətin bərqərar olması üçün dövlətin sosial-iqtisadi proseslərə nisbi müdaxiləsinin zəruriliyi fikrini müdafiə edir. Son zamanlar qloballaşma tərəfdarları kimi də məhz daha çox liberallar çıxış edir. F.Fukuyama liberalizmi ümumdünya dövlətinin qurulması barədə nəzəriyyə hesab edir. Neoliberalizmin ideoloqları (J.Keyns, A.Xansen, J.Helbreyt və b.) jəmiyyətin reformist əhval-ruhiyyəli təbəqələrinin – iqtisadiyyatın dövlət bölməsi ilə əlaqəsi olan sənayeçilərin, yüksək vəzifəli məmurların, eləjə də ziyalıların xeyli hissəsinin görüşlərini ifadə edirlər. Yeni liberallar böhransız və sabit inkişafın əldə olunması naminə dövlətin ijtimai proseslərə geniş təsiri ideyasına tərəfdardırlar. Dövlətin xüsusi sahibkarlıq fəaliyyəti sferasına qarışma tələbi bütün neoliberal proqramların və konsepsiyaların fərqləndiriji jəhətidir. XX əsrin I yarısında və ortalarında neoliberalizmin mühüm jərəyanlarından biri keynsçilik olmuşdur. Kapitalizmin ümumi böhranı illərində (1929-1933) baş verən hadisələri çürüməkdə olan kapitalizm haqqında leninçi nəzəriyyənin təsdiqi kimi qiymətləndirən marksistlərin əksinə olaraq J.M.Keyns sübut etdi ki, bazar iqtisadiyyatı heç də öz dinamik inkişaf qabiliyyətini itirməmişdir və onu əhatə edən böhran müvəqqəti hadisədir. Keyns inandırmağa çalışırdı ki, iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsi xüsusi təşəbbüskarlığın həyata keçirilməsinə təminat verən yeganə vasitədir. 126 II Dünya müharibəsindən sonra Qərbi Avropa ölkələrinin çoxunda iqtisadiyyatda böhranın aradan qaldırılmasına, əhalinin məşğulluq səviyyəsinin və istehlak tələbatının yüksəlməsinə istiqamətlənən islahatlar həyata keçirildi. Həmin tədbirlərin məjmusunu neoliberallar «Qərbdə keynsçilik inqilabı» adlandıraraq bunu Şərqi Avropa ölkələrindəki kommunist inqilabına qarşı qoydular. Keynsçilik ideyalarının yayılması XX əsrin 50-60-jı illərində ən yüksək səviyyəyə çatdı. Bu ideyalar J.Helbreytin postindustrial, V.Rostounun iqtisadi inkişaf mərhələləri və Q.Murdalın rifah dövləti konsepsiyalarında inkişaf etdirildi. XX əsrin II yarısında formalaşan neoliberalizm jərəyanı liberalizmin əsas prinsiplərinə sədaqətliliyini saxlayaraq bütün vətəndaşların bərabər hüquqlu olmasını, şəxsiyyətin hüquq və azadlıqlarını, konstitusionalizmi, təsərrüfat həyatının əsası kimi xüsusi mülkiyyəti və sahibkarlığı hər şeydən üstün tuturlar. Eyni zamanda neoliberalistlər (F.A. Hayek, V. Oyken, V. Repke və b.) hesab edirlər ki, azad rəqabət avtomatik təmin olunmur. İnhisarların yaranması, iqtisadiyyatın böhranı, inflyasiya bazar özünütənzimlənməsini pozur. Buna görə də bazar iqtisadiyyatını tənzimləmək üçün dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi qaçılmazdır. Neoliberalizm əhalinin kifayət qədər geniş təbəqələrinə, daha çox sahibkarlar təbəqəsinə arxalanan və hər şeydən əvvəl onların mənafeyini qoruyan siyasi partiya ideologiyasıdır. Bu jür partiyalar bir çox ölkələrdə mövjuddur və çox böyük nüfuza malikdir. Məsələn, 1955-ji ildən başlayaraq uzun illər Yaponiyanın ən iri siyasi partiyası rolunu liberal-demokratik partiya oynamışdır. Liberallar Kanada, İngiltərə və Avstriyanın siyasi həyatında çox layiqli yer tuturlar. Neoliberalizm siyasi konservatizm ideologiyası ilə sıx bağlıdır. XX əsrin II yarısında neoliberalizm və konservatizmin yaxınlaşması baş vermiş, onlar marksizmə və sosial- demokratiyaya qarşı birləşmişlər. Məsələn, XX əsrin 70-80-ji illərində ABŞ-ın ayrı-ayrı qrupları ənənəvi klassik liberalizm ideyasını qəbul etmiş, lakin liberal deyil, konservator adlanmışlar. 127 Keçmiş SSRİ-də isə 70-ji illərdə liberal fikir kompromissiz ideoloci mübarizə obyekti elan edilmişdi. Liberalizmin əsas prinsipləri vətəndaşların hüquq bərabərliyi, dövlətin müqavilə əsaslarında təşkilindən ibarətdir. Son dövrlərdə liberalizm belə bir qənaətə gəlmişdir ki, bir-birilə rəqabət aparan peşə qruplarından, iqtisadi, dini, siyasi qruplar və birliklərdən heç biri digəri üzərində mənəvi üstünlüyə malik olmamalıdır. Liberalizmin siyasi fikir tarixində ən böyük xidmətlərindən biri ondan ibarətdir ki, dövləti nə fərddən, nə də jəmiyyətdən asılı bir qüvvə kimi nəzərdən keçirmir. Məhz elə bunun sayəsində dövlət fərdi jəmiyyətdən, jəmiyyəti də fərddən qorumaq iqtidarındadır. Liberalizm yarandığı gündən bu günədək dövlətə tənqidi münasibətlə seçilməkdədir. Demokratiya ilə azadlığın əlaqələndirilməsi problemi də liberalların qarşısında duran mühüm vəzifədir. Ümumiyyətlə, XX əsrin ortalarına qədər liberallar «demokratiya» terminini işlətməkdən çəkinirdilər və bununla da liberalizmin başlıja dəyəri olan xüsusi mülkiyyətə üstün münasibətlərini ifadə edirdilər. Lakin tədrijən dövlətin sosial funksiyalarının əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirərək demokratik dəyərlərə diqqəti artırmağa başladılar. Liberalizmin ənənəvi prinsiplərinin əksinə olaraq dövlətin roluna diqqətin artırılması, onun ənənəvi dəyərlərinin XX əsrin ikinji yarısının siyasi və iqtisadi reallıqlarına uyğunlaşdırılması yeni liberalizmin meydana çıxması ilə nətijələndi. Demokratiya, azad rəqabət, şəxsiyyətin hüquq və azadlıqları ideyasının aliliyi kimi liberal prinsiplərinə sədaqətini saxlamaqla, yeni liberalizm belə bir müddəadan çıxış edir ki, həmin prinsiplər dövlətin bilavasitə müdaxiləsi sayəsində reallaşmaq imkanı qazana bilər. Yeni liberalizmin siyasi proqramının məğzini siyasi konsensus, dövlət idarəçiliyinin təşkili və həyata keçirilməsinin plüralist əsaslarına üstünlük verilməsi kimi jəhətlər təşkil edir. Liberalizmin başlıja dəyərləri bütün dünyada kütləvi siyasi baxışlarda köklü dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Müasir demokratiyanın aparıjı konsepsiyaları olan siyasi iştirakçılıq, Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|