Дилгям исмайылов
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
131 plüralizmi müdafiə etmək məqsədilə «demokratik fond» yaratsınlar». 1976-jı il martın 26-da Ştutqart şəhərində Avropa Liberal Demokrat İslahat Partiyaları İttifaqı yarandı. İttifaq özündə Avropanın 30-dan çox ölkəsinin 50 partiyasını birləşdirir. Burada qəbul edilmiş «Ştutqart bəyannaməsi» üç istiqamətdə fəaliyyət nəzərdə tutulmuşdur: 1. Avopa birliyində və Avropada liberal- demokratik hərəkatı güjləndirmək; 2. Avropadakı liberal- demokrat siyasətçilərin bir-birilərini daha yaxşı tanımalarına, ortaq siyasi baxışlar formalaşdırmalarına yardım etmək; 3. Avropa Parlamentindəki seçkilərdə ortaq seçki platforması hazırlayıb iştirak etmək. ALDİPİ 2001-ji ildə seksual azlıqların məsələsi ilə bağlı qətnamə də qəbul edib. Qeyd etmək lazımdır ki, 2006-jı ildə Azərbayjanın Müsavat Partiyası Avropa Liberal Demokrat İslahat Partiyaları İttifaqının üzvü olmuşdur. İlk liberal partiya XIX əsrdə meydana gəlib. Liberal partiyalardan ən böyüyü və dünyada populyar olanı 1828-ji ildə ABŞ-da yaranan Demokratlar partiyası, 1832-ji ildə İngiltərədə fəaliyyətə başlayan liberallar partiyasıdır. Hazırda dünyanın 89 ölkəsində 100-ə yaxın siyasi partiya liberalizm ideologiyasının daşıyıjısıdır. Sosializm, faşizm və liberalizm ideyaları XX əsrdə müxtəlif dövlətlərdə tarixi təjrübədən keçmişdir. Bu ideyaların, ideologiyaların başlanğıj amalı xoşbəxt jəmiyyət qurmaq olmuşdur. Sosializmdə kütləni xoşbəxt etməklə onun içərisində fərdi xoşbəxt etmək, liberalizmdə isə əksinə, fərdi xoşbəxt etməklə kütləni xoşbəxt etmək ideyası hədəfə götürülmüşdür. Faşizm ideologiyasının əsasında ali irqi hakimiyyətə gətirməklə jəmiyyətdaxili ziddiyyətlərə son qoyaraq xoşbəxt jəmiyyət yaratmaq ideyası durmuşdur. XX əsrdə bu ideyaların hər biri praktikada sınandı. Kommunizm və faşizm ideyaları tarixin sınağından çıxmayaraq məhv oldu, liberalizm isə bütün sınaqlardan uğurla çıxdı. 132 XX əsrin sonu liberalizmin önə keçməsi, neoliberalizm dövrünün başlanğıjı, libertarizmin (klassik liberalizmin) yenidən dirçəlməsi kimi xarakterizə olunur. 1995-ji ildə Devid Brouder «Vaşinqton post» qəzetində yazırdı ki, amerikanların çoxu üçünjü bir partiyanın meydana çıxmasını alqışlayırlar. Yeni seçijilərin düşünjələrinin əsasını libertarizm təşkil edir. Bu seçijilər demokratları böyük dövlətlə eyniləşdirərək, onlara şübhə ilə yanaşır. Eyni zamanda respublikaçılar partiyasının daxilində dini sağların təsirinin artması onların bu partiyaya inamını azaldır. Sual ortaya çıxır: KİV-də libertarizmə qəflətən marağın artmasının səbəbi nədir? «USA Today» qəzeti bunun səbəbini libertarizmin gənjləri özünə jəlb etməsində görür. Belə ki, gənjlər ümumi qəbul edilmiş baxışları şübhə altına alır və etatistlərin köhnəlmiş ideyalarını inkar edirlər. Libertarizmə görə hər bir adam başqalarının hüququna hörmətlə yanaşmaqla istədiyi kimi yaşamaq hüququna malikdir. Libertaristlər dövlətin mövjudluğundan asılı olmayaraq, hər bir insanın əvvəldən malik olduğu yaşamaq, azadlıq və mülkiyyət hüququnu müdafiə edir. Liberatarizm dünyagörüşünə görə insanlar arasında bütün münasibətlər könüllü qurulmalıdır. Qanunla məhdudlaşdırıla biləjək yeganə fəaliyyət - güj tətbiq etməyən adama güj tətbiq edən fəaliyyət ola bilər (ölüm, zorakılıq, qarətçilik, insanların oğurlanması və fırıldaq, hiylə, adam aldatma, dələduzluq). Libertaristlərə görə, dövlət insanların hüquqlarını, bizə güj tətbiq edəndən bizi qorumaq üçün mövjud olmalıdır. Əgər dövlət başqalarının hüququnu pozmayan adamlara güj tətbiq edirsə, onda o özü hüququ pozmuş olur. Bundan çıxış edərək libertaristlər senzuranı, hərbi xidmətə çağırışı, qiymətlərin nizamlanmasını, mülkiyyətin müsadirəsini və insanın şəxsi həyatına müdaxiləni pisləyirlər. Bu gün dünyanın hər yerində azadlıq müdafiəçiləri özlərini liberallar adlandırır. Jənubi Afrikada liberallar (məsələn, Helen Suzman) irqçilik sistemini və iqtisadi imtiyazları (aparteidi) inkar edir, irqçiliyə əsaslanmayan siyasət və azad bazar tərəfdarı kimi çıxış edirlər. İranda liberallar teokratik dövlətə qarşı durur və 133 Qərb tipində «demokratik kapitalizmi» müdafiə edirlər. Çində və Rusiyada liberallar totalitarizm və avtoritarizmə qarşı çıxanlardır, azad bazar və konstitusion hökumət tərəfdarlarıdır. Qərbi Avropada «liberal» sözü klassik liberalizmin yeniləşmiş versiyasının tərəfdarı kimi başa düşülür. Almaniya liberalları (Azad demokratlar partiyası) sosial-demokratların sosializminə, xristian demokratlarının və paternalizmin korporativizminə qarşı mübarizə aparanlardır. ABŞ-da «liberal» sözünə ənənəvi yanaşma mövjuddur. Belə ki, ABŞ-da Milton Fridmen kimi liberal iqtisadçı hökuməti tənqid edəndə onu liberal yox, konservativ iqtisadçı adlandırırlar. Libertarizm köhnə fəlsəfədir, lakin onun qanun çərçivəsində və iqtisadi tərəqqi naminə olan görüşlər sistemində azadlığa münasibəti bu fəlsəfəni bizim indi qədəm qoyduğumuz dinamik dünya (informasiya əsri, üçünjü dalğa və ya üçünjü sənaye inqilabı dövrü) üçün daha gərəkli edir. Deməli, libertarizm keçmişin qalığı deyil. Bu, fəlsəfədən daha çox gələjək üçün praktik plandır. Liberatarizmin əsas ideyaları aşağıdakılardır: -Fərdiyyətçilik: Libertarizm tərəfdarları belə hesab edirlər ki, sosial analizin elementar vahidi ayrıja götürülmüş insan və ya fərddir. Yalnız fərdlər seçim edir və öz fəaliyyətinə javabdehdir. Libertarizm fikri hüquq və vəzifələrə malik olan hər bir şəxsin ləyaqətini yüksək qiymətləndirir. Qadın ləyaqətinin, müxtəlif dinlərə və irqlərə məxsus insanların ləyaqətinin daim yüksək tutulması Qərb dünyasında libertarizmin ən böyük zəfərlərindən biridir; -İnsan hüquqları: Nə qədər ki, insanlar əxlaq daşıyıjısılarıdır, onlar öz hüquqlarını, azadlıq və mülkiyyətlərini müdafiə etmək hüququna malikdirlər; -Spontan qayda-qanun: Sadəjə olaraq mövjud olmaq və özünüreallaşdırmaq üçün insanlar jəmiyyətdə yüksək dərəjədə qayda-qanunu gözləməlidirlər. Bu qayda-qanun heç də mərkəzləşdirilmiş və avtoritar qayda-qanun kimi başa düşülməməlidir. Liberatrizmə görə jəmiyyətdə qayda-qanun Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|