Dilqəm ƏHMƏd yolun yarpaqları
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Arius
- "Liber Pontificalis"
- Maniliyin sonu
Maniçiliyin Fələstində mövcud olması haqqında da bilgilər bəllidir. Müqəddəs. Efrem 378-ci ildə Maniliyin Mesopotomiyadan başqa heç bir ölkədə daha güclü olmadığına heyfslənirdi. Edessada (Urfada) 450- ci ildə güclü bir maniçi yığıncağın olması məlumdur. Emesuslu Eusebiusun, Laodicealı Georgeunun, Tarsuslu Diodorun, Antakyalı Chrysostomusun, Salamisli Epifanın və Bostralı Titin Maniçiliyə qarşı mübarizə aparmaları barədə bilgilər mövcuddur. Bütün bunlar Maniçiliyin xristianlıq üçün necə bir təhlükə törətdiyindən xəbər verir. Manilik xristianlıq üzərindəki mübarizəsində ən böyük nailiyyətini Misirdə qazanır. Belə ki, imperator Konstantin zamanında İskəndəriyyə valisi buradakı xristian rahiblərinə sərt divan tutmuşdu. 375-400-cü illərdə Manilik Şərqi Romada böyük nüfuz qazandı və sonra sürətlə geriləməyə başladı.VI əsrdə manilik yenidən dirçəlməyə başlasa da, imperator Yustinian tərəfindən qarşısı alınır. X əsrdə Türküstan ərazilərindəki maniçilərə Acari adı verilmişdi. Miladın 694-cü ilindən etibarən manilik Çinə daxil olmağa başladı. XIX əsrdən bu yana Çinin Dunhuanq şəhəri yaxınlığındakı Moqao Mağaraları və Xinjianqın Turfan bölgəsində Maniliyə aid dini kitablar və bəlgələr maniliyin Çinin şimal qərbinə qədər yayıldığını göstərir. XX əsrdən etibarən Turfan vadisində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı orta fars dilində, o cümlədən parfiya və soqd dilində maniliyə aid ədəbiyyatlar tapılmışdır. Bu ədəbiyyatlar X əsrə qədər soqdi maniləri tərəfindən qələmə alınıb. Buradan tapılmış əlyazmalar 618-907-ci illərə aiddir. Maniliyin xristianlıq üzərindəki qələbəsi tez bir zamanda kilsəyə nifrət edən insanların inamına çevrildi. Maniliyin qərbdəki əsas yurdu Şimali Afrika idi. Manidən sonra gələn və ikinci Farqalit adlanan Adimantus da burada yaşamışdır. Maniliyin buradakı öndərlərindən biri IV əsrin sonlarında yaşamış Mileveli Faustdur. Milevede yoxsul bir ailədə dünyaya göz açan Faust gəncliyində Romaya getmiş və orada maniliyi qəbul etmişdi. Yüksək intellektə sahib olmasa da, insanları özünə cəlb edəcək natiqlik qabiliyyətinə malik idi. Manilər arasında böyük nüfuz sahibi olan Faust 383-cü ildə Kartacaya köç etdiyi zaman xristianlar tərəfindən həbs edilir, lakin heç bir cəza verilmədən azad edilir. 400-cü ildə Maniliyin prinsiplərindən bəhs edən bir kitab yazır, bunun əleyhinə xristian filosoflarından Avqustin 33 cildlik bir tənqidlə cavab verir. Faustun sonrakı taleyi barədə heç bir bilgi məlum deyildir. Avqustinin sonrakı 20 illik fəaliyyətində Manilik haqqında heç bir söz etməməsi bu dinin artıq öz mövqeyini itirməsindən xəbər verir. Vandallar Afrikanı ələ keçirərkən Maniçilər Arius məzhəbinə etiqad edən vandalları öz tərəflərinə çəkməyə çalışmışlar. 427-484-cü illərdə hökmdarlıq edən kral Huneric bu prosesə qarşı çıxmış və Şimali Afrikadakı Maniçilərin bir qismini sürgün etmiş, digərlərini isə məhv etmişdir. Maniliyin qərbdəki əsas mərkəzlərindən biri də Roma şəhəri olub. 311- 314-cü illər arasınada papalıq edən Miltiad "Liber Pontificalis" adlı əsərində Romadakı Maniçilərdən bəhs edib. İmperator Valentianın 372- ci ildə verdiyi fərmanda bütün Maniçilərin bir yerə toplanmasını bildirmişdir. 384-388-ci illər arasında Romada "Martari" adında yeni bir Maniçi təriqət yaradıldı. Bu təriqətin əsas məqsədi yetkin manilərin bir monastr ətrafında birləşdirmək və gəzərgi fəaliyyətinə son qoymaq idi. Fəqət digər maniçilər tərəfindən kəskin etirazla qarşılandılar. VI əsrdən etibarən qərbdə Manilik demək olar ki, tamamilə yox oldu. Sonralar bu ərazilərdə dualist təriqətlər, xristianlığa qarşı gizli birliklər yaransa da, bunların heç biri bilavasitə maniliklə əlaqədar olmamışdır. Manilik xristianlıqdan 255 il sonra yaranmasına baxmayaraq tezliklə xristianlığın ən böyük rəqibinə çevrildi. Kilsə itirilən nüfuzunu bərpa etmək nüçün əmrlər, buyruqlar verərək və dualist inancın əleyhinə çıxışlar edərək Maniliyin qərbdəki yayılışının qarşısını almağa çalışırdı. Kilsənin bu təbliğatından biri də Maniçi ədəbiyyatların məhv edilməsi idi. Miladın 279-cu ilində Roma imperatoru Diokletian İskəndəriyyə şəhərindəki Maniçi ədəbiyyatların yandırılmasını əmr edir. Xristianlığın Maniçiliyə qarşı çıxmasının bir səbəbi də Maninin İncildəki İsanı yalançı adlandırmasıdır. Onun fikrincə, bu şəxs əsl İsanın səlahiyyətlərinə təcavüz etmiş, Allahla insan təbiətini özündə birləşdirməyə qoymamışdır. Məhz bu səbəbdən gerçək İsanın səlahiyyətlərinin davamçısı olaraq Allah Manini göndərmişdir. Eyni zamanda Maniçilər İsanın Allahın oğlu olması fikrini cəfəngiyyat hesab edirdilər. Çünki Maniçilik inancına əsasən insanın bədəni maddi olduğuna görə şərdən yaranıb və şərdən törənmiş vücuda sahib olan insan əsla Tanrının oğlu ola bilməz. Maniliyin sonu- Digər dinlərdən fərqli olaraq Maniçilik heç bir zaman sosial-siyasi xarakter daşımayıb. Belə ki, Maniçilik yayıldığı ərazilərdə xalqın sosial durumuna, siyasi proseslərə müdaxilə etməmiş və dinin fəlsəfəsindən də aydın göründüyü kimi insanları bu dünyada baş verən olaylardan qurtulub tərki-dünya həyat tərzi sürməyə səsləmişlər. Maniçiliyin bir din olaraq öz nüfuzunu itirməsi məhz bu amillərlə əlaqədardır. Maniçiliyin yayıldığı dönəmlərdə həm Sasani, həm də Roma imperiyasında ağır müharibələr baş alıb gedirdi, qarətçi yürüşlər günü-gündən çoxalırdı. Belə bir vəziyyətdə Maniçi missionerlər və öndərlər xalqa heç bir çıxış yolu göstərmirdilər. Maniliyin pessimist xarakter daşıması, insanları tamamilə dünyadan təcrid etməsi onun sürətlə nüfuzunun enişinə səbəb oldu. XVIII yarpaq Məzdək Bəmdad oğlu Zərdüşt və Maninin ideyalarını yenidən reform edən Məzdək Bəmdad oğlu klassik feodal cəmiyyətində indiyədək kimsənin cürət etmədiyi baxışlarla çıxış etdi. Nəyə görəsə, Qərb dünyasının hələ əsrlər sonra düşünəbiləcəkləri dəyərləri daha öncə qəbul etdirməyə çalışan Məzdəkin adı mənbələrdə yalnız “ümumi qadın” fikrini ön plana çəkən Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|