Dilqəm ƏHMƏd yolun yarpaqları
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XX yarpaq Saqa çarı Atey
XX yarpaq Saqa çarı Atey Lap əski çağlardan Ön Asiyada yaşayan saqalar sosial və siyasi səbəblərdən şərqə və qərbə doğru köç ediblər. Və bu köçlərin nəticəsidir ki, saqalar (skif, iskit, işquz, aşquzay, skolot və s. şəkildə mənbələrdə qeyd olunur) şərqdə Xəzər dənizindən Altaya, Əfqanıstandan Sibir tayqasınadək, qərbdə Qara dənizin şimal sahillərindən İdil çayınadək olan ərazilərdə məskunlaşırlar. Və bu gün bir çox xalqların (rusların, osetinlərin, kürdlərin və s) əcdadının saqalara calanması onların geniş bir ərazidə yerləşməsinin nəticəsidir. Fəqət tapılan maddi-mədəniyyət nümunələri saqaların daha çox türk xalqlarından olmasını sübut edir və demək olar ki, bütün antik və erkən orta əsr tarixçiləri yekdilliklə saqaları türk adlandırırlar. Yunan-Roma mənbələrində Atheas, Ateia, Ataias və Ateus kimi qeyd olunan Saqa çarı (elbəyisi) Atey Dunay çayının sağ sahilində yerləşən Skif dövlətinin hökmdarı idi. Strabona görə, kral Atey hakimiyyəti dönəmində Maeotian (Azov və ya Azaq) dənizindən Tuna (Dunay) çayınadək olan əraziləri birləşdirərək dövrün güclü dövlətlərindən birini yaradır. Çar Ateyin hakimiyyəti zamanı Frakiyanın bir hissəsi ələ keçirilir və saqalar Avropada və Tunanın şərq hüdudlarında qüdrətlənirlər. Roma tarixçisi Pompey Troq Atey çarlığı ilə Makedoniya dövləti arasında bərabərsəviyyəli danışıqların aparıldığını, elbəyi Ateylə çar II Filippin eyni qüdrətdə olduğunu qeyd edir. Digər bir önəmli cəhət çar Ateyin zamanında üzərində yaydan ox atan skif süvarisinin təsviri olan pul sikkələrinin buraxılması idi. Roma tarixçiləri Pompey Troq və Strabon Ateyin hakimiyyəti dönəmində artıq skiflərin vahid bayraq altında birləşmələri və Ateyin mütləq monarx olmasını bildirirlər. Zaur Həsənov “Çar Skifləri” əsərində qeyd edir ki, artıq V əsrin sonunda Dnepr sahilində bütün əlamətlərə görə Atey çarlığının paytaxtı olmuş Kamensk şəhərciyi mövcud idi. Təbii ki, bu dövrdə Atey çarlığının ən qüdrətli rəqibi II Filippin rəhbəri olduğu Makedoniya çarlığı idi. Mənbələrin bildirdiyinə görə, elbəyi Atey bir dəfə qonşu xalqlarla mübarizə apardığı zaman yenildiyini görüb II Filippdən kömək istəyir. II Filipp kömək etməyə söz verir, lakin Ateyin qabağına şərt qoyur. Şərtə görə bu yardımın müqabilində Filipp Ateyin vəliəhdi olacaq. Hiyləgər Filipp bilirdi ki, qoca Ateyin ölümünə çox qalmayıb və qüdrətli Saqa çarlığının ərazisini dövlətinə birləşdirmək üçün mühüm fürsət ələ keçib. Fəqət Atey bu təklifi qəbul etmir və tezliklə hər iki çarlıq arasında münasibətlər gərginləşir və savaş qaçılmaz olur. Savaşa rəvac verən digər bir bəhanə saqaların Dunay çayı ətrafında Heraklın heykəlinin qoyulmasına icazə verməmələri idi. Döyüşdən qabaq Ateyin II Filippə göndərdiyi məktub Makedoniya fatehini daha da qəzəbləndirir: “Siz savaşı öyrənən makedoniyalıların üzərində hökmransınız, mən isə aclıq və susuzluq ilə mübarizə apara bilən skiflərin üzərində hökmranam”. Tarixçi Yustinin anlatdığına görə, savaşdan əvvəl saqalar əsir düşmüş məşhur yunan fleytaçısını elbəyinin hüzuruna gətirirlər və bildirirlər ki, çar döyüşdən qabaq onun ifasına qulaq asaraq keyiflənsin. Fəqət 90 yaşlı Atey cəldliklə atının üzəngisinə qalxır və tarixə damğa vuracaq sözlərdən birini işlədir: “Mənim üçün dünyada bircə musiqi var: döyüş meydanında atların kişnərtisi”. Qoca Atey makedoniyalılarla cəngə girir və qəhrəmancasına həlak olur. Miladdan öncə 339-cu ildə baş verən bu döyüşdə Ateyin göstərdiyi qəhrəmanlıq sonralar qaraçay- malkar türklərinin nart dastanlarında Açey obrazında özünü göstərir. XXI yarpaq Atatürk və laiq Türkiyə Bu gün bir çoxları Osmanlı dövlətinin süqutunu ağır bir faciə olaraq dəyərləndirir və bugünkü Türk dünyasının yaşadığı problemləri bilavasitə bu çöküşlə əlaqələndirirlər. Doğrudur, Osmanlının yaranmasından və xüsusilə İstanbulun fəthindən sonra Batı dünyası imperatorluğun məhvi üçün müxtəlif hərbi ittifaqlar yaratmaqla, müxtəlif iqtisadi amillərlə dövləti sıxmağa çalışsalar da, uzun müddət buna müvəffəq ola bilməyiblər. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, əslində digər imperiyalar kimi Osmanlı imperatorluğunun çöküşü Türk dünyasının gələcək yaşamı üçün yeni başlanğıca səbəb oldu. Yəni Osmanlı dövləti Türk dünyasını ayaqda saxlayan və Türkün qüdrətinin təmsilçisi olan bir imperiya kimi deyil, daha çox dini dəyərlərə əsaslanan və Türk milli kimliyini arxa plana salan bir funksiya rolunu oynayırdı. Əgər XX əsrin əvvəllərindəki qüdrətini itirmiş və parçalanmış Osmanlı yaşasaydı, bu günkü Türk dünyasının hansı vəziyyətdə olduğunu təsəvvür etmək çətin olmayacaqdı. Məhz Osmanlının çöküşü və eyni zamanda Çar Rusiyasının devrilməsi Türk xalqlarında yeni bir düşüncənin ortalığa çıxmasını şərtləndirdi. Türk dünyası anladı ki, onları birləşdirəcək yeganə ortaq dəyər din deyil, milli kimlik və keçmişə dayanan ortaq tarixdir. Məhz buna görədir ki, XIX əsrin sonu, XX yüzilin əvvəllərində Türk fikir adamları Türk birliyi ideyasını həyata keçirməyə başladılar. Bu birliğin formalaşmasının ilkin addımı isə müstəmləkə altında olan türk xalqlarının bağımsızlığı və Türkiyənin xilafət “libasından” çıxaraq dünyəvi, hüquqi, demokratik dəyərlərə əsaslanan idarəçilik sisteminə qədəm qoyması olacaqdı. Artıq osmanlıçılıq ideyası ilə Türkiyəni tərəqqiyə doğru aparmağın mümkünsüzlüyünü dərk edən böyük Mustafa Kamal türk milli kimliyini mərkəzə alaraq dövlət idarəçiliyində xilafətə yer olmadığını bildirərək demokratik dəyərlərə əsaslanan laik Türkiyənin əsasını qoyur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|