Dilqəm ƏHMƏd yolun yarpaqları
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
Bununla da, Türkiyə tarixində “Atatürk devrimləri” adlanan proseslər həyata keçirilməyə başlanılır və Türkiyə Cumhuriyyəti laikliyi rəhbər tutaraq yeni dövrə qədəm basır. Qeyd etmək lazımdır ki, dini və dünyəvi dövlətlərlə bağlı hüquqda istifadə olunan və elmi dairələrdə Böyük Fransa inqilabından sonra işlədilməyə başlanılan “laik” termini qədim yunan dilində olan “laicos” sözü ilə bağlıdır. Qədim yunanlar bu sözü özlərini Tanrıya həsr edən rahiblər sinfinə daxil olmayan geniş xalq kütlələrini adlandırmaq məqsədilə istifadə edirdilər. Buna görə də, laiklik iki təməl prinsipə söykənir: 1) Din azadlığı 2) Din və dövlət məsələlərinin ayrılığı Laikliyin vətəndaşlara verdiyi din azadlığı ondan ibarətdir ki, hər bir şəxs istədiyi inancda ola bilər və dövlətçiliyə zidd olmadığı təqdirdə öz inancının tələb etdiyi ibadətləri sərbəst şəkildə yerinə yetirə bilər. Eyni zamanda istənilən fərd hər hansı bir dinə mənsub olmamaq hüququna da malik ola bilər. Böyük Atatürk haqlı olaraq deyirdi: “Din bir vicdan məsələsidir, hər kəs vicdanının səsini eşitməkdə sərbəstdir”. Yəni laiklik dinsizlik və insanlığın sahib olduğu dini dünyagörüşü qadağan etmək anlamında olmayıb, dinin azadlığı və fərdiliyi prinsipini rəhbər tutmaqdır. Laikliyin ikinci təməl prinsipi din və dövlət məsələlərinin ayrılığıdır. Hüquqi bir anlayış olan laikliyə görə, din və dinə aid işlər cəmiyyətin ümumi xarakter daşıyan tələbatlarından olduğundan dövlətin sosial xidmətləri çərçivəsinə salınmalı və bu məsələləri tənzimləyəcək qurumlar dövlətdə olmalıdır. Hər hansı bir dinin qanunları və ya bir din ətrafında birləşən icmaların açıq və ya gizli şəkildə dövlət idarəedilməsində istifadəsinə cəhd göstərilməsi qanuna zidd hesab olunur. Laik hüquqda qanunlar ağıla, isbat olunmuş dəyərlərə və ortaq məntiqə əsaslanır və dini qanunlar kimi doqmatik xarakter daşımır. Teokratik monarxiya dövləti olan Osmanlıdan fərqli olaraq Atatürkçü Düşüncə Sistemində hüququn əsasını insanların ortaq iradəsi təşkil edir, hüquq bəşəri dəyərlərə əsaslanır və zamana uyğun olaraq dəyişdirilməsi nəzərdə tutulur. Atatürk haqlı olaraq deyirdi: “Yüz, beş yüz, min il əvvəl yaşayan bir cəmiyyət üçün qəbul edilmiş qanunlarla çağdaş cəmiyyəti idarə etməyə cəhd göstərmək qəflətdir, cəhalətdir”. Məhz buna görə 23 aprel 1920-ci ildə açılan Türkiyə Böyük Millət Məclisi milli suverenlik, milli iradə prinsiplərinə söykənirdi. 1921- ci il yanvarın 21-də qəbul edilən konstitusiyaya əsasən bu prinsiplər siyasi-hüquqi əsasa çevrildi. Bu inqilabların ardınca 1922-ci il noyabrın 1-də xilafət idarəçiliyi aradan götürülür. Və bunun ardınca 29 oktyabr 1923-cü ildə Türkiyə Cumhuriyyətinin əsası qoyulur. Artıq Cumhuriyyətin əsası qoyulduğu üçün Mustafa Kamal hələ I Dünya Müharibəsi ərəfəsində düşüncəsində formalaşan dəyərləri ardıcıllıqla həyata keçirməyə başlayır. 2 mart 1924-cü ildə verilən qərarla 479 mədrəsə ləğv olunur, martın 3-də alınan qərarla Türkiyə ərazisində olan bütün təhsil mərkəzləri Təhsil Nazirliyinin nəzarətinə verilir. 1924-cü il aprelin 20-də alınan qərarla ibtidai təhsil məcburi elan edilir. Bu islahatların ardınca 1925-ci ilin sentyabrın 2-də türbələrin, təkkələrin fəaliyyəti və çoxevlilik qadağan edilir, noyabrın 25-də qiyafət yasası, 1 yanvar 1926-cı ildə təqvim və ölçü dəyişikliyi həyata keçirilir. 1926-cı il oktyabrın 4-də İsveçrə, Almaniya və İtaliya hüquqi sistemlərindən nümunələr əsasında yeni hüquqi dəyərlər yaradılır. 1928-ci ildə konstitusiyada aparılan dəyişikliklə qanunda mövcud olan “dövlət dini İslamdır” maddəsi götürülərək Türkiyə Cumhuriyyəti laik sistemə qədəm qoyur. Həmin ilin noyabrın 1-də alınan qərarla ərəb əlifbası latın əlifbası ilə əvəz olunur. 1932-ci ildə isə məscidlərdə azanın türkcə verilməsi qanuniləşdirilir. Çağdaşlaşan Türkiyə 1934-cü ildə qadınlara millət vəkili olmaq və seçmək hüququnu bəxş edir. Növbəti ildə artıq TBMM-ə 15 qadın millət vəkili seçilir. 1935-ci ildə qüvvəyə minən qanuna əsasən ərəbcə olan familiyalar Türk soyadları ilə əvəz olunur. 1937-ci il 5 fevralda Anayasada edilən dəyişikliklə Türkiyədə laik sistem ana qanunla müəyyənləşir və 1982-ci ildə qəbul edilmiş sonuncu Anayasada da təsdiqlənir. Konstitusiyanın ikinci maddəsində yazılır: “Türkiyə Cümhuriyyəti, cəmiyyətin əmin-amanlığı, milli həmrəylik və ədalət anlayışı içində, insan haqlarına hörmətlə yanaşan Atatürk millətçiliyinə bağlı, “Başlanğıcda” müəyyən edilən əsas prinsiplərə söykənən demokratik, dünyəvi (laik) və sosial bir hüquq Dövlətidir”. Bu gün Türkiyə Cumhuriyyətində müəyyən qruplar və dini əsaslı icmalar tərəfindən Atatürkçü Düşüncə Sisteminə qarşı açıq və üstüörtülü şəkildə müəyyən hücumlar edilir. Yeni Osmanlıçılıq ideyası adı altında modernləşən Türkiyəni yenidən qəflətin və cəhalətin hökm sürdüyü xilafət və ya sultanlıq idarəçilik sisteminə aparmaq, türkçülük ideologiyasını türkiyəçiliklə əvəz edərək Türk Birliyinə gedən uğurlu yolun qarşısını kəsmək istiqamətində psixoloji müharibə aparılır. Bu psixoloji müharibənin tərəfdarı olan qüvvələr insanların dini inancından istifadə etməkdə, Türkiyəni yenidən şəriət dövlətinə çevirmək arzusundadırlar. Modern Türkiyəni teokratik idarəçiliklə əvəz etmək istəyənlər cumhuriyyəti uçurumun kənarına gətirdiklərini anlamalıdırlar. Çünki bu gün dövlət təsisatının formalaşması ilə bağlı olan teoloji nəzəriyyə artıq yalnız bir sıra ləng inkişafda olan dövlətlərdə hakimdir və əsas üstünlük verilən ictimai müqavilə və marksist nəzəriyyələr dövlətin sadəcə olaraq insan amili ilə əlaqəli olduğunu isbatlamışdır. Biz marksist nəzəriyyəni (dövlətin meydana gəlməsinin varlı-yoxsul təbəqələrin formalaşması, yəni güclülərin zəiflər üzərindəki hökmranlığı ilə əlaqələndirilməsi) qəbul etmirik və fikrimizcə, ilk dövlətlər ictimai müqavilə nəzəriyyəsini (insanların özlərini idarə etmələri üçün birlikdə düşünərək dövlət təsisatını yaratmaları) dəstəkləyənlərin söylədikləri kimi olmuşdur. Yəni fikrimizcə, insanlar necə ki özlərini idarə etmələri üçün düşünərək dövlətin yaradılmasını məqbul saymışlar, eləcə də bu dövlətdə tətbiq olunacaq qanunları da özləri qəbul etmişlər və etməlidirlər. Bu baxımdan Atatürkçü Düşüncə Sisteminin əsasını təşkil edən laik sistem Türk Birliyinin formalaşmasının yeganə çıxış yoludur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|