Din psikolojiSİ BİLİm dali

60 
 
 
İslam’ın  eğitim  anlayışından  ne  yazık  ki  son  yüzyılda  gereği  gibi  istifade 
edilmemiştir.  Modern  çağın  eğitim  sistemlerinin  hemen  hiçbirinde  bu  önemli 
nüansları bulmak mümkün değildir.
66
 
Bunun  içindir  ki  İslam’ın  eğitim  anlayışı,  günümüzün  psiko-pedagojik 
anlayışı  içerisinde  anlaşılmaya  çalışılmalıdır.  Günümüz  Türkiye'sinde  ihtiyaç 
duyulan  çocuk  terbiyesi  ve  gençliğin  istikrarlı  eğitimi  yönünden  karşılaşılan 
güçlükler ve duyulan boşluğu gidermek lazımdır. Çağımızda geçerli olan psikolojik 
ve  pedagojik  sistemlerle  gerekli  mukayeseler  yapılmak  suretiyle,  bu  uygulamaların 
eksik ve aksak taraflarına dikkatler çekilmelidir.
67
 
Kaygı  içindeki  gençliğimizi  dinimizden  ve  kültürümüzden  gelen  manevi 
değerlerimizle,  yüksek  şahsiyetlerimizle  buluşturduğumuzda,  onlara,  gerek 
kendileriyle  (nefsleriyle)  gerekse  de  içinde  yaşadıkları  çağın  getirdiği  sorunlarla 
“bilinçli bir şekilde baş etmenin yolunu” göstermiş oluruz. 
Gençlere,  hayatı  anlamlandırmalarına  yarayacak  hakikata  dair  bilgiler 
anlayabilecekleri şekilde ve uygun metodlarla sunulduğunda, “yaradılışın gereği olan 
iyiye ve güzele” motive olmaları kolaylaşacaktır.  
Yüce Yaratıcımız Kur’an’da şöyle buyurmaktadır:   
 
 “Hakka  yönelen  bir  kimse  olarak  yüzünü  dine  çevir.  Allah'ın  insanları 
üzerinde  yarattığı  fıtrata  sımsıkı  tutun.  Allah'ın  yaratmasında  hiçbir  değiştirme 
yoktur. İşte bu dosdoğru dindir. Fakat insanların çoğu bilmezler.” (Rum 30/30) 
                                                           
66
  Hasan  Küçük,  Gazâlî’nin  (Çev.  Hasan  Küçük)  Ey  Oğul!..  –Eyyühe’l-Veled-  (3.  Baskı)’ya  sunuş, 
İstanbul: Marifet Yayınları, 2002, ss. 21-43.
 
67
 
Hasan  Küçük,  Gazâlî’nin  (Çev.  Hasan  Küçük)  Ey  Oğul!..  –Eyyühe’l-Veled-  (3.  Baskı)’ya  önsöz, 
İstanbul: Marifet Yayınları, 2002.
 

---

61 
 
 
Hadis-i şerifte ise: “Her çocuk, İslâm fıtratı üzerine doğar. Sonra babaları ve 
anneleri onları Yahudi, Hıristiyan ve Putperest yaparlar” buyrulmuştur.
68
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                           
68
 Gazâlî, Kimyâ-i Saâdet, s. 30. 

---

62 
 
 
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 
   GENÇLERDEKİ HAZCILIĞA MANEVİ BAKIŞ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 
 
Yaradılış  asaletini  devam  ettiren  de  bozan  da  başta  insanın  kendisi  olmak 
üzere,  ait  olduğu  toplumun  yaşama  şeklidir.  İnsanın  manevi  eğitimi  ihmal  edilip 
gayretler çoğunlukla maddi unsurlara yöneltildiğinde bayağı arzular, hayvani istek ve 
eğilimler  insanın  ahlak  yolundan  sapmasına  yol  açar.  Çünkü  maddi  ve  manevi 
unsurlar daimi surette birbirlerinden etkilenmektedir. 
Gazâlî (rah.), “Kimyâ-i Saâdet” (Mutluluk Hazinesi) adlı eserinin önsözünde 
insanoğlunun oyun ve boş şeylerle uğraşmak için yaratılmadığını, bilakis ona büyük 
işler  ve  büyük  kıymet  verildiğini  söyler.  Ve  şöyle  devam  eder:  “Çünkü  insan 
ebedidir.  Esfel-i  sâfilinden  (alçakların  en  alçağından),  a’lâ-yı  ılliyyîne  (yükseklerin 
en yükseğine) kadar olan bütün alçaklık ve yükseklikler onun içindir.  
İnsanın esfel-i sâfilini, hayvanların, yırtıcı hayvanların ve şeytanın seviyesine 
inmesi  olup  haz,  şehvet  ve  öfkesine  esir  olmasıdır.  A’lâ-yı  ılliyîni  ise,  şehvet  ve 
öfkenin elinden kurtulup, bunların ikisini de kendisine esir ettiği, onları kendi emrine 
aldığı  melekler  makamıdır.  Hayvani  sıfatlarla  melek  sıfatları  arasında,  esfel-i 
sâfilinden a’lâ-yı ılliyyîne kadar dereceler vardır. 
İnsan  şehvet  ve  öfkesine  hükmedince,  Yüce  Yaratıcı’ya  kulluk  makamına 
doğru  ilerler.  İnsan  bu  yoldaki  haz  ve  huzurunu  tadınca,  gözün,  karnın  ve  diğer 
uzuvların arzu ettiği hazlar bunun yanında değersiz ve aşağı kalmaya başlar. 
İnsanlık cevheri, hayvani ve şeytani sıfatlarla karışmış olduğundan mücadele 
etmeksizin onu bu karışıklıktan (çelişkilerden) kemâl derecesine ulaştırmak mümkün 
olmaz.  İnsanlık  cevherini  hayvanlık  seviyesinden  kurtarıp  melek  temizliğine 

---

63 
 
 
ulaştıracak  ve  bununla  insanı  ebedi  huzura  kavuşturacak  kimya  (formül)  da  zor 
bulunur  ve  bunu  herkes  anlayamaz.  Öyle  ki  madenlerle  ilgili  kimyadan  ziyade  asıl 
buna kimya demek gerekir.”
69
  
Hz. Mevlana (k.s) da benzer şekilde, hayatı anlamlandırmak için suretlerden 
uzaklaşıp  öze  yönelmek  gerektiğini  düşünmekte  ve  bunun  yolunu,  insanın 
kendisinden başlaması olarak göstermektedir.
70
 
“Ey dostlar, sureti aşarsanız, cennet vardır, gül bahçesi içinde gül bahçesi 
Kendi suretini kırıp yakarsan her şeyin suretini kırmayı öğrenirsin” 
 
I-HAZ TÜRLERİ 
 
 
Bir  gereksinimi  doyurmak  olan  “bayağı”  haz  ile,  üretime,  yaratıcılığa  ve 
içgörünün  geliştirilmesine  yönelen  “yüksek”  haz  birbirinden  farklıdır.  Eksikliğin 
doyurulmasıyla  yaşanan  doymuşluk,  rahatlama  ve  gerilimin  azalması  durumuna 
“ferahlama”;    kişinin  kapasitesinin  doruğunda,  kusursuzca  yaşadığı  dinginlik  ve 
esrime  (kişinin  kendi  varlığını  aşıp  yüce  bir  varlığa  erişmişlik  ya  da  kavuşmuşluk 
duygusundan  kaynaklanan  kendinden  geçme  durumu)  deneyimine  ise  “işlevsellik 
hazzı” adı verilir. 
 
Eksiklik  gereksinimleri  tüm  insanlarda,  hatta  bir  dereceye  kadar  diğer 
canlılarda  ortaktır  ve  temelde  bir  şeyin  yok  olmasıyla  ortaya  çıkan  “ferahlama” 
                                                           
69
 Gazâlî, Kimyâ-i Saâdet (Mutluluk Hazinesi), Çev.: A. Faruk Meyan, İstanbul: Bedir Yayınevi, 2011, 
ss. 13, 14.
 
70
 Özdoğan, s. 121.
 

---