Din ve uyarlanma iLİŞKİSİ
Yüklə 186,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(1), DOI:10.1501/sbeder _ 0000000065
- Musevilik: “Tefeciler ve Bankerler”
- Muhalif Dinsel Hareketler ve “Ortakçı” Cemaatler
Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(1), DOI:10.1501/sbeder _ 0000000065
144 dolayısıyla meşrulaştırdığından, İslamiyet, Müslüman tüccar ve savaşçılar için önemli bir motivasyon kaynağı olmuştur ve olmaya da devam etmektedir. 4
Musevilik: “Tefeciler ve Bankerler” Museviler için de din ve uyarlanma stratejileri arasındaki ilişki konusunda yine temel başvuru kaynağı Weber olmaktadır. Weber (1968: 248), Musevilerin Ortaçağ ve modern çağdaki ekonomik başarılarını tefecilik, büyük devletlere faizle borç verme, temel ihtiyaç ürünlerinin ticareti, komisyonculuk ve bankacılık gibi temelde üretimden ziyade para üzerinden elde edilen servet birikimine dayandırmaktadır 5 .
Musevilikte servet birikimi ve mal edinme günah sayılmadığı gibi, aksine teşvik edilmektedir. Çünkü tüm bunlar Tanrı’nın insanlara sunduğu armağanlar olarak görülmektedir. Öte yandan dünyevi asketizm de Musevilikte görülmemektedir (Weber, 1968: 246-248). Zira dünyevi asketizm, çoğunlukla tarım ya da sanayi gibi üretime yönelik sektörler içerisinde bulunan gruplar ve sınıflar arasında görülmektedir. Bu anlamda Protestanlık ve çoğu Rus sektinde dünyevi asketizmin yaygın bir şekilde görülmekteyken, ekonomisini çoğunlukla savaş ve ticaret üzerine kuran İslamiyet ile tefecilik ve ticaret üzerine ekonomisini oturtan Musevilikte ise dünyevi asketizmden ziyade, marjinal grupların temsil ettiği dünyayı tamamen redde dayanan asketizm örnekleri görülmektedir. Ancak Musevilik örneğinde, İslamiyette görülen asketizmden farklı olarak din uğruna savaşmak yerine tamamen kurtuluş gününü beklemeye adanmış bir ömür ve o güne hazırlık için dualar ve ritüellerle gerçek dünyadan kopuş söz konusudur.
Weber (1968: 251), Müslümanların, Katoliklerin, Protestanların ve Musevilerin ekonomik etkinliklerinde ve girişimlerinde dinlerinin önemli bir motivasyon kaynağı
olduğunu söylemektedir. Bununla ilişkili olarak Weber (1968: 269), modern kapitalizmin Hinduizm, Çin dinleri ve İslamiyet’in egemen olduğu yerlerde ortaya çıkamadığını, çünkü bu dinlerin öğretilerinde kapitalizme ruh veren Protestan ahlakının bulunmadığına dikkat çekmektedir.
4 Günümüz Müslüman devletlerinin çoğunun neden yoksul olduğu yine savaş ve ticaret bağıyla açıklanabilir. Üretimden ziyade savaş ve ticaret üzerine kurulmuş bu sistem başlarda Müslümanlara avantaj sağlasa da, zamanla ticaret yollarının değişmesi ve savaş teknolojisinin Batılı ülkelerce geliştirilmesi, Müslümanları hem ticarette hem de savaşta başarısız kılmıştır. Ancak elbette bu iddianın doğruluğunu ortaya koymak çok daha derin ve kapsamlı bir araştırmayı gerektirmektedir.
5 Aslında Musevilerin bu işlere yönelmelerinde yine dinsel kimliklerinden kaynaklı olarak, Roma İmparatorluğu’ndan itibaren egemen Hıristiyan ve Müslüman devletlerin onları askerlik ve toprak sahipliği gibi imtiyazlı işlerden ve diğer toplumsal etkinliklerden men etmeleri oldukça belirleyici olmuştur (Eliade, 1997: 286-287).
Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2014, 5(1), DOI:10.1501/sbeder _ 0000000065
145 Ne var ki, elbette bu her bir dinin ve mezhebin üyelerinin tam bir tefekkür içerisinde dinsel emirleri yerine getirdikleri ve dinlerinin emrettiği işleri yapacakları anlamında mutlak bir durumu ifade etmez. Söz gelimi Museviler üzerinden bakarsak, Musevileri Tevrat’ta ekonomik faaliyetler konusunda sınırlandıran herhangi bir ibare bulunmamaktadır. Ya da girişimci bir Katolik, mezhebinin ve Papalığın tüm öğretilerini görmezden gelerek tam bir Protestan ahlakına sahip olarak kapitalist bir işletmeci olabilmektedir. Ancak dinin ekonomik faaliyetler üzerindeki etkisi büyük öğretilerden ziyade küçük cemaat gruplarında çok daha belirgin olarak gözlemlenebilmektedir.
Weber’in de (1968) belirttiği gibi cemaat toplumlarında, dinsel erdemler ve emirler ekonomik faaliyetler üzerinde oldukça etkindir. Söz gelimi Paulicianler 6 , Bogomiller 7 , Cathariler 8 , Babailer 9 ,
6 Paulicianizm; 7. yüzyılda Bizans’ın hakim olduğu topraklarda Ermeni köylü ve çiftçiler arasında ortaya çıkmıştır. Manihezimden çok fazla etkilendiği anlaşılan hareket, insanın kötülükten, ancak maddi dünyaya ilişkin şeyleri yadsımasıyla uzak durabileceğini öğütlemekteydi (Seidler, 1999:79) Onlara göre, maddi dünyanın kötü tanrısıyla manevi alemin iyi tanrısı arasında kıyasıya bir mücadele sürmektedir. Paulicianlar, resmi kilisenin tüm tapınım biçimlerini ve sembollerini kötü tanrının yaratımları olduğunu düşündükleri için reddetmişlerdir (Özbudun 2003: 164). Gerçekte, bu tepkinin kötülük tanrısı ile ifade edilen resmi siyasal ve dini erke olduğu anlaşılmaktadır. Zengin kilise ileri gelenlerini eleştirmeleri, dünyevi serveti yadsımaları, kutsal tasvirler kültüne karşı çıkmaları, azizleri kabul etmemeleri, bütün insanların eşit olduğu fikrini savunmaları ve toplumsal ayrıcalıkların kaldırılmasını istemeleri nedeniyle Paulicianizm, özellikle köylülere ve şehirlerin pleb nüfusuna çekici gelmekteydi (Seidler, 1999:93). Paulicianlar bir süre Arap-Bizans çelişkisinden yararlanarak, Arap himayesinde gelişme fırsatı yakalamışlarsa da, 843 ve 872 yılları arasında Bizans yönetiminin saldırıları sonucunda Anadolu’daki varlıkları sona ermiştir. Geriye kalan bir grup Paulician, Balkanlara sürülmüş ve varlıkları burada bir süre daha devam etmiştir (Özbudun, 2003: 166).
7
tetiklediği Bogomil hareketi, ılımlı bir düalizm görüşüne dayanmaktadır (Murray, 1989:30). Bogomiller, kilise binalarını şeytan işi olarak görmekte, maddi dünyanın şeytanın denetimi altında bulunduğuna ve din adamlarının da şeytanın yardımcıları olduklarına inanmaktaydılar. Bizans’a karşı bir süre direnen Bogomiller, 13. yüzyıldan itibaren Bulgar Krallığı’nın da karşı tavrı sonucunda gerilemeye başlamıştır (Özbudun, 2003: 169).
8
yaymaya başlamışlardır. İlk Hıristiyanların yaşamlarını örnek alarak yalın ve yoksul bir yaşamı savunan (Özbudun, 2003: 171) Cathariler; cenneti, cehennemi, yeniden dirilişi yok sayıyor; imanın zorla olmayacağını ilke ediniyor; devlet dahil tüm toplumsal ve siyasal merkeziyetçiliği, özel mülkiyeti reddediyor; toprak ve iş paylaşımını ön görüyorlardı (Barber, 1995: III 45-48). Catharilere göre de dünya maddi olan kötüyle, iyi olan manevi dünya şeklinde düalistir. İnsanlık bu iki zıt ilkenin ürünüdür; ruh iyi tanrının yaratımı, buna karşın beden kötü tanrının yaratımıdır. Cathariler, kutsal kitap olarak, Yuhanna İncili’ni kabul ediyorlardı. Toplum, müminlerin oluşturduğu sıradan insanlarla, kusursuzların (perfectilerin) oluşturduğu ruhban sınıfından meydana gelmekteydi. Ayrıca, kilise binaları yoktu ve haç kullanmayı de reddediyorlardı (Murray, 1989: 105-107).
9
Baba İlyas önderliğinde gelişmiş ve çok geçmeden de Baba İlyas’ın müridi ve sağ kolu olan Baba İshak’ın askeri önderliğinde Selçuklu iktidarına başkaldırmıştır (bkz. Ocak, 1996; Çamuroğlu, 1999). İsyanın başladığı süreç Selçukluların ekonomik ve siyasi olarak gerilediği, doğuda Moğol baskısının arttığı ve göçebe halk ile yerleşik halk arasındaki çelişkilerin derinleştiği bir sürece denk gelmektedir. Babai isyanının nedenlerine değinen Ocak (1996: 37-48), ekonomik sebepler arasında Selçukluların toprak reformunu göstermektedir. Buna göre; Selçuklular toprak rejimini göçebeler ve köylüler aleyhine değiştirerek, büyük miktarda toprağı özel mülkiyete ve vakıflara geçirmeye başlamış, bu da Anadolu’da bir toprak aristokrasisi yaratmıştır. Göçebeler ve köylülerin devlete yabancılaşmaya başlaması ve bu kitlenin devam eden göçlerle sürekli artması ile ayaklanma için uygun Yüklə 186,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|