Dipartimento iura sezione storia del diritto

146

L. m

aGanzani

, Senatusconsulta de aquis e lex Quinctia de aquaeductibus

[pp. 135-151]

rator aquarum nemo erit, tum {h}is praetor qui inter ciues 

et peregrinos ius dict multa{m} pignoribus cogito exercto;

eique curatori aut, si curator non erit, tum ei pretori{o} eo nomine 

coged < ex>ercendi multa dicenda {sunt} pignoris capiendi 

ius potestasque est.  si quid  eorum seruus fecerit, dominus eius 

hs centum milia populo  d(are) .  si 

quis circa riuos, specus, forni-

ces, fistulas, tubulos, castella, lacus aquarum publicarum que 

ad urbem romam ducuntur  ducentur < --- > terminatus st {et} 

erit, ne {que} quis

in eo loco post hanc legem rogatam quid obponit molit 

obsaepit 

figit statuit ponit conlocat arat serit, neve in 

eum quid 

immitit praeterquam earum faciendarum reponenda-

rum causa 

{praeterquam} quod hac lege licebit oportebit.  qui aduersus ea quid 

fecerit 

{et} aduersus eum siremp ex ius{su} causaque omnium rerum 

omnibusque < ---> 

esto atque uti esse{q}ue oportere, si is adversus hanc legem riuum 

specum rupisset forassetve. quo minus in eo loco pascere, herbam 

fenum secare, sentes [tollere liceat quoue minus] curatores aquarum 

qui nunc

sunt quique erunt circa fontes et forni et muro et rivos 

et specus  terminatu est , arbores, vites, vepres, sentes, 

†ripe†, ma-

ceria, salicta, harundineta tollantur excidantur, effodi-

antur, excodicentur , uti quod rect factum esse volet, 

e(ius) h(ac) l(ege) n(ihilum) r(ogatur);  eoque nomine 

iis pignoris capo multae dico o rcitiqu 

esto, idque iis sine

fraude sua facere licet, ius postetasque sto. quo minus 

uites arbores, que uillis edificiis maceriisque incluse sunt, 

maceria, 

---

147

L. m

aGanzani

, Senatusconsulta de aquis e lex Quinctia de aquaeductibus

[pp. 135-151]

quas curator aquarum causa cognita ne demolirentur dominis 

permiserunt, quibus inscripta insculpta{q}ue essent ipsorum qui per-

misissent cura-

torum nomina, maneant, hac lege ni{c}hilum rogat. quo 

minus ex iis 

fontibus riuis specibus fornicibus aquam sumere aurire iis, quibus-

cumque curatores aquarum permisernt permiserint, praeterquam 

rota calice 

machina licea, dum ne qui puteus neve foramen nouum fiat, eius hac

lege ni{c}hilum rogat.

1 

mommsen, in Bruns, suggests supplying de s.s. in the small lacuna at the end 

of the line.

3   p , Bücheler, adapting corradino dall’aglio.

4   tribu, Brisson.

6   perhaps ad urbem , schultz in dederich; ducuntur , 

schultz in dederich: but compare l. 24.

7   peiorue  fecerit,  schultz  in  dederich;  puteumue  fecerit,  rodgers  (1983), 

unnecessarily: furthermore, the word is twinned with foramen at l. 46. 

8   eae aquae arumue {que} qua, polenus.

9   flu, Brisson; 
, Bücheler.

10   qu edificia, mommsen, in Bruns.

12   supp. orsini.

14   ,  Bücheler;  et  qui  clam  quid,  schultz  in  dederich;  et  qui  d(olo)  {a} 

m(alo) quid, Bücheler; et quid {am}quid, mommsen, Str. 1020 n. 5 = DPén 

iii, 377 n. 2; corr. crook.

16   ponere {e} t

lere demolir, gundermann; excidere demolir, mommsen, 

in Bruns, no doubt thinking of l. 36: but we have not yet had any trees.

17   aqu{a}e, mommsen, St. ii, 464 n.2 = DP iv, 155 n. 2; ita ut 

tum esse volet>, mommsen, in Bruns: but ita ut

uidebitur esse> is preferable; the formula may have been abbreviated and then 

omitted ad unintelligible by a scribe.

19   dict, Bücheler; multa{m}, Brisson.

23   , Bücheler; d., anon. in orsini.

25   st  {et} erit, grimal; ne {que} quis, schultz and heinrich in dederich.

28-9  … causa/ quae quidem hac lege …, opsopoeus in apparatus.

30   {et}, heinrich in dederich; siremp, Brisson.

34   corr. polenus.

35-6 ma/ceria, Bücheler.

---

148

L. m

aGanzani

, Senatusconsulta de aquis e lex Quinctia de aquaeductibus

[pp. 135-151]

38   dico, Brisson.

42   insculpta{q}ue, mommsen, in Bruns.

43   , Bücheler.

45   rota , rodgers (1983).

46   ne{q}u puteus, rodgers, by letter.

trad. it.: il console tito Quinzio crispino ha presentato al popolo 

secondo il diritto una proposta di legge e  il popolo ha deciso secondo 

il diritto, nel foro, davanti ai rostri del tempio del divo giulio, il gior-

no prima delle calende di luglio; la tribù sergia ha votato per prima 

e, per la tribù, sex.<---> virro, figlio di lucio. chiunque, dopo l’ap-

provazione di questa legge, consapevolmente e con dolo, avrà forato, 

rotto, curato che fossero forati o rotti, o deteriorato i canali, i condotti 

sotterranei, gli archi, i tubi di piombo, i tubi di terracotta, i depositi, i 

bacini delle acque pubbliche che sono installati in direzione dell’urbe, 

così da impedire che quelle acque o qualcuna di esse possa giungere, 

versarsi, scorrere, pervenire o essere condotta nella città di roma o che, 

nella città di roma e in quei luoghi ed edifici che sono o saranno adia-

centi alla città,  in quei giardini, fondi o luoghi ai cui proprietari, 

possessori o usufruttuari l’acqua è o sarà concessa o attribuita, 

stessa> possa zampillare, essere distribuita, ripartita o immessa nei ba-

cini e nei depositi, costui sia tenuto a dare al popolo romano 100.000 

sesterzi. e chi abbia commesso qualcuno di questi atti senza dolo, sia 

tenuto a riparare, ricostruire, restaurare, riedificare, ripristinare, elimi-

nare, demolire ogni cosa senza dolo; queste stesse cose le imponga e le 

faccia valere con multe e pegni chiunque è o sarà curator aquarum o, se 

nessuno sarà curator aquarum, il pretore che esercita la giurisdizione fra 

cittadini e stranieri; a questo titolo, quel curatore o, in mancanza del 

curatore, quel pretore, abbia il diritto e il potere di costringere, fare ap-

plicare, irrogare multe, prendere pegni. se uno schiavo avrà commesso 

uno di questi atti, il suo padrone sia tenuto a dare 100.000 sesterzi al 

popolo romano. se sarà delimitata un’area intorno ai canali, i condotti 

sotterranei, gli archi, i tubi di piombo o terracotta, i depositi, i bacini 

delle acque pubbliche che sono installati in direzione dell’urbe, in quel 

luogo, dopo l’approvazione di questa legge, nessuno installi, edifichi, 

sbarri, eriga, innalzi, posi, collochi, ari, pianti né vi immetta alcunché 

---