Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
350
üçün bu obyektiv qeyri- müəyyənlikdən möhkəm yapışmaq məcburiyyətindəyəm: dənizin 70.000 fatom dərinliyində də inamımı qorumalıyam». - Bu, çox çətin oldu. - Kyerkeqordan əvvəl bir çoxları Tanrının varlığını sübut etməyə, ən azı Tanrını ağıl yoluyla dərk etməyə çalışırdılar. Halbuki, insan bu cür sübutlarının, məntiqi tezislərinin olduğunu düşünəndə inamını və inamla birlikdə dini səmimiyyətini də itirir. Çünki xristianlığın doğru olub-olmadığı deyil, mənim üçün doğruluğudu əsas. Orta əsrlərdə bu düşüncə «credo quia absurdum» sözlərilə ifadə olunurdu. - Heç deməmişdin. - Mənası belədi: “Cəfəngiyyat olduğuna görə, inanıram”. Xristianlıq başqa tərəflərimizə deyil, ağlımıza müraciət etsəydi, inam məsələsi olmaqdan çıxardı. - İndi başa düşdüm. - Beləliklə, Kyerkeqorun “ekzistensiya”, “subyektiv həqiqət”, “inam” deyərkən nəyi nəzərdə tutduğunu gördük. Bu üç anlayış Kyerkeqordan əvvəlki fəlsəfə ənənəsini və xüsusən, Hegeli tənqid etməsindən qaynaqlanırdı. Bunlara “sosial tənqid” də daxil idi. Kyerkeqora görə, müasir cəmiyyətdə insan “ictimai” olmaq məcburiyyətindədi və bu, cəmiyyətin ən bariz xüsusiyyətidi. Kyerkeqor bu gün yaşasaydı, bunu konformistlik adlandırardı. Bununla da daxili istək olmadan hamının eyni şeyi “deməsini” və eyni şeyi “müdafiə etməsini” nəzərdə tutardı. - Kyerkeqor Coannanın ata-anası haqqında nə deyərdi bəs? - Kyerkeqorun çox kəskin, iynəli dili var idi. Məsələn, “kütlə yalandır”, “əsl insanlar azlıqdır” kimi sözlər deyir, əksər insanların həyata səthi yanaşmasını tənqid edirdi. - Barbi kukla kolleksiyası yığmaq bir şeydi, onlardan biri olmaq ayrı və dəhşətli bir şey... - Bu, bizi Kyerkeqorun “həyatın üç mərhələsi” nəzəriyyəsinə gətirir. - Necə?
downloaded from KitabYurdu.org 351
- Kyerkeqora görə, üç cür həyat tərzi var. Onları mərhələ adlandırır. Estetik, etik və dini mərhələ. Burada “mərhələ” sözündən insanın ilk iki vəziyyətdə olandan sonra qəfil sıçramayla daha yüksək vəziyyətə keçə biləcəyini vurğulamaq üçün istifadə edir. Lakin bir çoxları ömürləri boyu eyni mərhələdə qalır. - Bütün bunları bir az da açıqlayacaqsan yəqin. Həm də özümün hansı mərhələdə olduğumu bilmək istəyirəm. - Estetik mərhələdə olan adam gününü yaşayır, hər anından zövq almağa çalışır. Bu adamlara görə, gözəl, xoş olan və kef verən hər şey yaxşıdı. Bu mərhələdəki insan duyğularının aləmində yaşayır və öz istəklərinin, ovqatının quludu. Onun üçün darıxdırıcı olan hər şey pisdi. - Çox sağ ol, bu yanaşma mənə tanışdı. - Tipik romantik beləcə, həm də tipik estetdi, çünki estetika təkcə hisslərlə zövq almaq deyil. Gerçəkliyi, yaxud incəsənəti, fəlsəfəni və ya gördüyü işi ciddi qəbul etməmək də estetik mərhələdə qalmaq deməkdi. İnsan iztiraba, kədərə belə, estetik, yaxud “reflektiv” münasibət göstərə bilər. Bu zaman təkəbbür önə keçir. İbsen “Pyer Günt”də belə bir estetin portretini cızıb. - Deyəsən, başa düşürəm. - Sən də bu mərhələdəsən, səncə? - Sanmıram. Amma bu dediklərin mənə mayoru xatırladı. - Ola bilər, bəlkə də, Sofi... Amma sənin bu sözlərin onun romantik ironiyasına nümunədi. Ağzını təmiz saxla. - Nə danışırsan? - Nə isə. Fikir vermə! - Onda davam elə. - Estetik mərhələdə olan bir nəfər çox keçməmiş ruh düşkünlüyünə və boşluq duyğusuna qapıla bilir. Amma insan bu duyğunu yaşayırsa, deməli, yenə də ümid var. Kyerkeqora görə, hətta bezmək pozitiv bir şeydi. Bu, “ekzistensial vəziyyətə” çatmağın ifadəsidi. Estet bu mərhələdən daha yüksək mərhələyə sıçramağı seçə bilər. Amma bacarar, ya da bacarmaz. Sözün tam mənasında sıçramadıqdan sonra bunun mənası yoxdu. Ya olmalıdı, ya da yox; ikisinin arası ola bilməz. downloaded from KitabYurdu.org 352
Və bu sıçramanı sənin yerinə başqası edə bilməz. Seçimi sən etməlisən. - Bu, mənə içkini, ya da narkotiki tərgitməyə bənzəyir. - Bəli, ola bilər. Bəlkə də Kyerkeqorun bu “qərar kateqoriyası” Sokratın əsl dərketmənin insanın içindən gəlməsi haqda fikirlərini xatırladır. İnsanın estetik həyat tərzindən etik, yaxud dini həyat tərzinə keçmək qərarı da içdən gəlməlidi. İbsen bu haqda “Pyer Günt” əsərində söz açır. Bu ekzistensial seçimin böyük çarəsizlik və qərarsızlıq duyğuları nəticəsində necə partlayaraq ortaya çıxdığı haqda böyük yazıçı Dostoyevski “Cinayət və cəza” romanında danışır. Deməli, belə insanın edə biləcəyi ən yaxşı iş başqa bir həyat tərzini seçməkdi. - Beləliklə, insan etik mərhələdə yaşamağa başlaya bilər. Bu mərhələnin əsas cəhəti ciddiyyət və əxlaqi seçimlərin tutarlılığıdı. Bu mərhələ bir qədər Kantın borc əxlaqını xatırladır. İnsan əxlaq qanununun işığında yaşamağa çalışır. Kant kimi Kyerkeqor da əvvəlcə insan temperamentini irəli çıxarır. İnsanın doğru, yaxud yanlış olaraq nəyi seçməsi vacib deyil. Vacib olan insanın içində bunu seçmək üçün istəyin olmasıdı. Estetlər üçünsə nəyin əyləncəli, nəyin darxdırıcı olması vacibdi. - Belə yaşayan insan həddən ziyadə ciddi olmurmu? - Ola bilər! Kyerkeqora görə, etik mərhələ də tam qənaətbəxş mərhələ deyil. Vasvasılıqla özünü borcu yerinə yetirməyə həsr edən insan da axırda bundan yorula bilər. Bir çox insan həyatının sonuna yaxınlaşanda belə bir yorğunluq duyur. Bəziləri bunun nəticəsində yenidən estetik mərhələyə qayıdır. Bəziləri isə dini mərhələyə sıçrayır. Bununla onlar inamın “70000 fatom dərinliyindəki” sulara tullanırlar. Bu insanlar inamı estetik həzz və ağlın borc əmrindən üstün tuturlar. Kyerkeqorun sözlərilə desək, “canlı Tanrının qucağına tullanmaq qorxunc olsa da”, insan yalnız bu yolla özünü xilas edir, özüylə barışır. - Yəni xristianlıqla. - Bəli, Kyerkeqor üçün dini mərhələ xristianlıqdı. Lakin onun qeyri- downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|