Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
374
Onlara dedim ki, bu iş üçün uyğun adam sənsən. Nə qədər əmək haqqı verəcəklərini bilmirəm. Səfər iki il çəkəcək». - Bunları necə yadda saxlayırsan? - Bu, xırda şeydi, Sofi. - Yəqin o da təklifi qəbul edib... - Bunu çox istəyirdi, amma o vaxt gənclər ailənin icazəsi olmadan harasa gedə bilmirdilər. Uzun sürən təkidlərdən sonra atası bunu qəbul etdi, üstəlik, pul da verdi. «Əmək haqqı” məsələsindən isə heç bir səs çıxmadı. - Hm...
- Gəminin adı «Beagle» idi. 27 dekabr, 1831-ci ildə Plimutdan Cənubi Amerikaya doğru yola çıxan gəmi İngiltərəyə 1836-cı ilin oktyabr ayında döndü. Yəni iki il olması nəzərdə tutulan səfər düz beş il çəkdi. Çünki Cənubi Amerikaya səfər əsl dünya səyahətinə dönmüşdü. Bu səfər yaxın dövrlərin ən böyük kəşfiyyat səyahəti hesab olunur.
- Doğrudan, bütün dünyanı dolaşdılar? - Bəli, sözün əsl mənasında. Cənubi Amerikadan Sakit Okeana çıxdılar və Yeni Zelandiya, Avstraliya və Cənubi Afrikaya getdilər. Buradan yenidən Cənubi Amerikaya qayıtdılar və nəhayət, İngiltərəyə gələ bildilər. Darvin bu səfər haqqında “bu səfər şübhəsiz ki, həyatımın ən mühüm hadisəsidir” yazmışdı. - Okeanda tədqiqat aparmaq yəqin ki, asan olmayıb... - Elədi. Səyahətin ilk illərində “Beagle” Cənubi Amerika sahillərində sağa-sola gedib durmuşdu. Bu da Darvinin qitəni qurudan da tanımasına imkan yaratmışdı. Cənubi Amerikanın qərbindəki Qalapaqos adaları sahillərində apardığı tədqiqatların da xüsusi əhəmiyyəti olub. Beləliklə, əlində hissə- hissə İngiltərəyə göndərdiyi böyük bir kolleksiya yığılmışdı. Lakin bu müddətdə təbiət və canlıların tarixi mövzusunda baxışlarını özündə saxlamışdı. İngiltərəyə qayıdanda hələ 27 yaşında olmasına baxmayaraq, çoxdan tanınmış bir təbiətşünas olmuşdu. Sonradan təkamül nəzəriyyəsinə çevriləcək downloaded from KitabYurdu.org 375
baxışları da hazır idi. Lakin qayıdıb həyatının əsəri olacaq kitabını nəşr etdirənədək illər keçdi. Çünki Darvin ehtiyatlı, tədbirli insan idi, Sofi. Təbiətşünas da elə belə olmalıdı. - Bu böyük əsər necə adlanırdı? - Darvin çoxlu böyük əsərlər yazıb, amma bunların arasında İngiltərədə ən çox polemika doğuranı 1859-cu ildə yayımlanan «Növlərin mənşəyi haqqında” adlı əsəri idi. Kitabın bütöv adı “Həyat uğrunda mübarəzidə təbii seçmə və seçilmiş irqlərin qorunub saxlanması yoluyla növlərin mənşəyi haqqında” idi. Bu uzun başlıq əslində Darvinin nəzəriyyəsinin icmalıdı. - Çox uzun və əhatəli addı. - Gəl, bu başlığı xırdalayaq. “Növlərin mənşəyi haqqında” əsərində Darvin iki nəzəriyyə, yaxud iki əsas tezis irəli sürürdü. Birincisi, indi mövcud olan bütün bitki və heyvan növləri əvvəllər mövcud olmuş daha ibtidai növlərdən biloji təkamül yoluyla əmələ gəlib. İkinsici, həmin təkamül təbii seçmənin nəticəsidi. - Ən güclü olan sağ qalır, elədi? Elədi. Amma gəl, əvvəlcə təkamül nəzəriyyəsi ideyasını nəzərdən keçirək. Bu, ayrıca baxıldığında orijinal ideya deyil. Bioloji təkamül ideyası Darvindən əvvəl, hələ 1800-cü illərdə geniş yayılmışdı. Bu ideya haqda ən çox fransız zooloqu Lamark danışırdı. Darvinin öz babası Eraznus Darvin bitkilərin və heyvanların daha ibtidai növlərdən əmələ gəldiyini demişdi. Lakin onlar belə bir təkamülün necə həyata keçməsini açıqlaya bilməmişdilər. Buna görə də Kilsəyə ciddi təhlükə sayılmırdılar. Darvin isə oldu, hə? - Bəli və bu, səbəbsiz deyildi. Kilsə və bir çox elmi dairələr İncilin müxtəlif bitki və heyvan növlərinin dəyişməz olması haqda doktrinası ilə razı idilər. Onlara görə, hər növ daim mövcud olmaq üçün bir dəfə və xüsusi şəkildə yaradılıb. Xristianlığın bu baxışı Platon və Aristotellə də harmoniya təşkil edirdi. - Necə?
- Platonun ideyalar aləminə görə, bütün heyvan növləri mütləq downloaded from KitabYurdu.org 376
ideyalar, yaxud formaların nümunələri üzrə yaradılıb, buna görə də dəyişməzdirlər. Heyvan növlərinin dəyişməz olması Aristotel fəlsəfəsində də əsas yer tutur. Lakin Darvinin vaxtında bu ənənəvi baxışları şübhə altına alan bir çox müşahidə və kəşflər oldu. - Necə müşahidə və kəşflər? - İlk növbədə çoxlu qalıq tapıldı. Növü tükənmiş heyvanlardan qalmış iri sümüklər kəşf edildi. Darvini quruda tapdığı iri dəniz heyvanı qalıqları çox düşündürdü. Cənubi Amerikada bu cür qalıqları And dağlarında tapdı. Dəniz heyvanlarının And dağlarının başında nə işi ola bilərdi, Sofi? Buna cavab verə bilərsən? - Xeyr. - Bəzilərinə görə, bu dəniz varlıqlarını insanlar ora aparıb çıxarıb. Bəzilərinə görə isə bu, qüdrətini insanlara göstərmək istəyən Tanrının işi idi. - Bəs elm nə deyir? - Geoloqların çoxu Yer üzünün dəfələrlə suya qərq olduğunu, zəlzələ və başqa fəlakətlər keçirdiyini irəli sürən fəlakət nəzəriyyəsinin tərəfdarıdı. Belə bir fəlakətdən İncildə də sözaçılır. Böyük tufan və Nuhdan danışılır. Deyilir ki, hər fəlakətdən sonra Tanrı yeni və əvvəlkindən daha mükəmməl bitki və heyvanlar yaratmaq üçün Yer üzünə enir. - Bu açıqlamaya görə, qalıqlar axırda məhv olmuş qədim həyat növlərindən qalma artıqlardı. - Bəli. Məsələn, bu qalıqların Nuhun Gəmisində yer tapa bilməyən heyvanlara aid olduğu deyilir. Lakin Darvin “Beaglela səyahətə çıxarkən yanında ingilis geoloq Çarlz Layelin “Geologiyanın əsaslan” kitabını götürmüşdü. Layelə görə, Yer üzü uca dağlar və dərin dərələrdən ibarət indiki vəziyyətinə tədricən və uzun bir inkişaf nəticəsində gəlib. Bu nəzəriyyənin ana fikri kiçik dəyişikliklərin vaxt keçdikcə böyük coğrafi dəyişikliklərə yol aça biləcəyi fikri idi. - Layel necə dəyişiklikləri deyirdi? - Bu gün də bu dəyişikliklər gedir: hava və külək, buzların əriməsi, downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|