Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
371
Orta əsrlərdə, ya da on beş-iyirmi min il əvvəlki Daş dövründə də oyana bilərdi. Hilde özünü bir mağaranın ağzında oturmuş halda təsəvvür etdi. Oturub məsələn, bir heyvana pusqu quran yerdə. Mədəniyyət olmayan bir cəmiyyətdə on beş yaşlı qız olmaq necə olardı? Bu qızn fikirləri necə olardı? Hilde köynəyini geyinib yenidən qovluğu əlinə aldı və atasından gələn bu uzun məktubu oxumağa davam etdi. Darvin Alberto “Abzas!” deyən kimi mayorun evinin qapısı yenidən döyüldü. Açmaqdan başqa çarəmiz yoxdu, elə deyilmi? - Sofi dedi. Yoxdu, yox, - Alberto sakitcə dilləndi. Qapıda uzun ağ saçlı, saqqallı qoca dayanmışdı. Sağ əlində dəyənək, sol əlində üzərində gəmi rəsmi olan lövhə vardı. Gəminin üstündə hər növdən olan çoxlu heyvan var idi. Kimdi bu yaşlı bəy? - Alberto soruşdu. Mənim adım Nuhdu. - Belə də bilirdim. - Mən sənin ulu babanam, oğlum. Amma bəlkə də bu gün insanlar soy-köklərinə əhəmiyyət vermirlər... - Əlindəki nədi? - Sofi soruşdu. - Bu, böyük tufandan xilas olan bütün heyvanların şəkilləridi. Al, bunu da sənə gətirmişəım. Sofi lövhəni aldı və qoca dedi: - Mən də gedim üzüm bağlarımı suvarım. Sonra da yüngülcə tullanıb topuqlarını havada bir-birinə vurdu və yalnız qocalara xas ədayla kiçik addımlarla meşənin dərinliklərinə üz tutdu. Sofiylə Alberto yenidən içəri girib oturdular. Sofi əlindəki lövhəyə əməlli-başlı baxmağa macal tapmamış Alberto onu hikkəylə Sofinin əlindən aldı. - Əvvəlcə əsas cizgilərdən danışacağıq. - Elə isə başlayaq. - Marksın ömrünün son 34 ilini Londonda keçirdiyini demək downloaded from KitabYurdu.org 372
yadımdan çıxıb. Marks Londona 1849-cu ildə köçmüş və 1883-cü ildə orada vəfat etmişdi. Həmin vaxt Çarlz Darvin də London tərəfdə yaşayırdı. Darvin 1882-ci ildə vəfat edib və İngiltərənin yetişdirdiyi ən böyük övladlarından biri kimi təmtəraqlı bir mərasimlə Vestminster Abbeydə torpağa tapşırılıb. Marks və Darvinin yolları təkcə zamanca və məkanca kəsişməyib. Marks ən böyük əsəri olan “Kapital”ın ingiliscə nəşrini Darvinə ithaf etmək istəmiş, Darvin bunu rədd etmişdi. Marks Darvindən bir il sonra vəfat edəndə dostu Engels «Darvin canlı təbiətdəki qanunları kəşf etdiyi kimi, Marks da insanlığın tarixi inkişafındakı qanunları kəşf etdi”, - demişdi. - Aydındı. - Öz əsərlərini Darvinin əsərlərilə uzlaşdırmaq istəyən başqa bir böyük mütəfəkkir psixoloq Ziqmund Freyd idi. Freyd həyatının son illərini Londonda yaşamışdı. Freyd həm Darvinin təkamül nəzəriyyəsinin, həm də öz psixoanalizinin insanlardakı sadəlövh eqoizm hissinə həqarət olduğunu deyirdi. - Nə çox ad oldu. Marks, Darvin, Freyd, - indi bunların üçündən də danışırıq? - Daha geniş mənada, XIX əsrin ortalarından başlayıb bugünədək gələn Naturalist cərəyandan danışırıq. Naturalizm deyərkən təbiətdə vəhislər aləmindən başqa gerçəklik tanımayan gerçəklikdən danışırıq. Naturalist buna görə də insanı təbiətin bir parçası kimi görür. Hər şeydən vacibi isə odur ki, naturalist tədqiqatçı tədqiqatlarını ağlıyla yaratdığı nəzəriyyələrə və ilahi vəhylərə deyil, yalnız təbiətdən aldığı məlumatlara əsasən aparır. - Bu, həm Marks, həm Darvin, həm də Freydə aiddi? - Bəli. XIX əsrdən bu yana üzərində ən çox baş sındılıran anlayışlar “təbiət”, “ətraf mühit”, “tarix”, “təkamül”, “böyümə” olub. Marks insanlığın ideologiyasının cəmiyyətin maddi bazisinin məhsulu olduğunu bəyan etdi. Darvin insanlığın uzun bir bioloji təkamülün nəticəsi olduğunu göstərdi. Freydin şüuraltıya dair araşdırmaları da insanların hərəkətlərinin çox vaxt “heyvani” impuls və intuisiyalardan qaynaqlandığını üzə çıxardı. downloaded from KitabYurdu.org 373
- Naturalizmlə nə demək istədiyini başa düşdüm, amma bunları bir- bir nəzərdən keçirmək yaxşı olmazdımı? - Hələlik Darvindən danışacağıq, Sofi. Sokrataqədərki filosofların təbii proseslərə təbii açıqlamalar vermək cəhdləri yəqin ki, yadındadı. Onlar qədim mifoloji açıqlamalardan uzaqlaşmağa çalışdıqları kimi, Darvin də heyvan və insanların mənşəyi məsələsində Kilsənin açıqlamalarından uzaqlaşmağa çalışırdı. - Darvin əslində filosof idi? - Darvin bioloq və təbiətşünas idi. Amma o, yeni çağ Kilsəsinin baxışlarını ən çox təhdid edən elm adamı olub. - Elə isə Darvinin təkamül təlimindən söz açacaqsan yəqin. - Əvvəlcə Darvinin özündən başlayaq. O, 1809-cu ildə kiçik bir şəhər olan Şrevsburidə dünyaya gəlmişdi. Atası Robert Darvin tanınmış həkim idi və oğluna ciddi təhsil vermişdi. Çarlz doğulduğu şəhərdə məktəbə gedəndə məktəb müdiri onu avara-avara gəzən, təkəbbürlü, faydasız şagird kimi qiymətləndirirdi. Müdir “faydasız” deyərkən yunanca və latınca felləri əzbərləməmək kimi şeyləri “avara-avara gəzmək” deyərkən isə Çarizm gəzib cürbəcür həşəratlar yığmasını nəzərdə tuturdu. - Yəqin sonradan bu sözlərinə görə peşman olub. - İlahiyyat təhsili alanda da Darvin dərslərindən çox quş ovlamaq və həşərat yığmaqla maraqlanırdı. Buna görə də ilahiyyat təhsili yarımçıq qaldı. Lakin hələ tələbə ikən təbiət tədqiqatçısı kimi böyük şöhrət qazandı. Dövrün ən sürətlə yayılan elmi olan geologiyaya da meyl salmışdı. 1831-ci ildə Kembricdə ilahiyyat imtahanını verəndən sonra dağların necə əmələ gəldiyini tədqiq etmək, qədim heyvan və bitki qalıqlarını axtarmaq üçün Uelsin şimalına getmişdi. Avqust ayında, hələ 22 yaşı olanda bütün həyatını dəyişdirəcək bir məktub aldı... - Nə məktubu? - Məktubu göndərən onun dostu və müəllimi Steven Henslov idi. Məktubda bu sözlər yazılmışdı: “Hökumətin Amerikanın cənubunun xəritəsini çıxarmaq üçün tapşırıq verdiyi kapitan Fitzroya yoldaşlıq edəcək bir təbiətşünas, təbiət tədqiqatçısı tövsiyə etməyimi istəyirlər. downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|