Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
365
- Kapitalist cəmiyyətdə iş elə təşkil olunur ki, işçilər əslində qul kimi başqa bir sosial sinif üçün işləyirlər. Beləliklə, işçi öz əməyini və bununla da bütün həyatını burjuaziyaya satmış olur. - Doğrudan, bu qədər pisdi? - Biz indi Marksdan danışırıq və buna görə də onun yaşadığı dövr olan keçən əsrdəki cəmiyyət şərtlərini nəzərə almalıyıq. Onda sənin bu sualına veriləcək cavab “bəli” olar. Bu dövrdə işçilər buz kimi soyuq istehsal sahələrində 12 saat işləyirdilər. Əmək haqqı elə az idi ki, uşaqlar və hamilə qadınlar da işləmək məcburiyyətində qalırdı. Bütün bunlar sözlə deyilməsi çətin olan sosial münasibətlərə, sosial şərtlərə gətirib çıxardı. Bir çox yerlərdə maaş yerinə ucuz likör içkisi verilir, qadınlar çörək pulu qazanmaq üçün özlərini satmaq məcburiyyətində qalırdılar. Bu qadınların müştəriləri şəhərin hörmətli cənabları idi. Qısaca desək, insanlığın hörmətli cəhəti olası əmək məsələsində insan, işçi heyvan vəziyyətinə düşmüşdü. - Hirsləndim! - Marks da hirslənirdi. Çünki bu zaman burjuaziyanın övladları isti hamamdan çıxaraq evlərinin böyük və isti salonlarında skripka çalırdılar. Yaxud mükəmməl bir axşam yeməyini gözləyə-gözləyə piano çalırdılar. Skripka və piano axşamüstü at yarışından sonra da onların kefinə qulluq edirdi. - Necə də böyük haqsızlıqdı! - Marks da belə düşünürdü. 1848-ci ildə Engelslə birlikdə Kommunist Manifesti nəşr etdilər. Manifestin birinci cümləsi belə idi: “Avropada bir kabus dolaşır - kommunizm kabusu!” - Qorxulu səslənir. - Burjuaziya da qorxurdu. Çünki artıq proletariat üsyana qalxırdı. Manifestin necə bitdiyini bilmək istəyirsən? - İstəyirəm! - “Kommunistlər öz düşüncə və məqsədlərini gizli saxlayacaqlar. Kommunistlər burada açıq bəyan edirlər ki, məqsədlərinə çatmağın yeganə və son yolu kimi indiyədək qüvvədə olmuş sosial sistemi güc yolu ilə aradan qaldırmaqdır. Qoy hakim siniflər kommunist downloaded from KitabYurdu.org
366
inqilabının qorxusundan tir-tir titrəsinlər! Zəhmətkeşlərin qollarındakı zəncirlərdən başqa, itirəcəkləri bir şey yoxdur. Bütün dünyanın zəhmətkeşləri, birləşin!” - Vəziyyət sənin dediyin kimi çox pis idisə, məncə, mən də bu manifestin altına imza atardım. Amma bu gün vəziyyət başqa cürdü, elə deyilmi? - Norveçdə elə deyil, amma dünyanın bir çox yerində hələ də pisdi. Hələ də bir çox insan vəhşi şərtlər altında işləyir. İstehsal etdikləri mallarla varlıları daha da varlandırırlar. Marks buna istismar deyirdi. - Bu sözü bir az da izah edə bilərsən? - İşçi bir mal istehsal edir, bu malın müəyyən satış dəyəri olur. -Aha?
- Bu satış dəyərindən işçinin maaşını və digər istehsal xərclərini çıxanda yerdə müəyyən məbləğ qalır. Marks buna gəlir deyirdi. Yəni kapialist əslində işçinin istehsal etdiyi bir dəyəri mənimsəyir. Bu, istismardı. - Aydın oldu. - Bu zaman kapitalist gəlirinin bir hissəsini yeni bir kapitala çevirə bilir, məsələn, bu gəliri istehsal vasitələrinin müasirləşdirilməsinə xərcləyə bilər. Bunu edərkən onun məqsədi istehsal xərclərini azaltmaq, yəni növbəti dəfə daha çox gəlir götürə bilməkdi. - Məntiqli səslənir. - Bəli, məntiqli səslənə bilər. Lakin nə bu mövzuda, nə də başqa mövzularda işlər kapitalistin təsəvvür etdiyi kimi getməyə bilər. - Necə?
- Marksa görə, kapitalistin istehsal metoduna bir çox ziddiyyətlər xasdı. Kapitalizm iqtisadi sistemdi, rasional nəzarəti olmadığına görə, öz-özünü məhv etməyə məhkumdu. - Bu, əzilən siniflər üçün yaxşıdı. - Bəli, məhv olmaq kapitalizmin taleyidi. Bu mənada kapitalizm proqressivdi, çünki komunizmə gedən yolda bir mərhələdi. - Kapitalizmin öz-özünü məhv etməsinə bir misal çəkə bilərsən? downloaded from KitabYurdu.org 367
- Bayaq dedik ki, kapitalist çoxlu pul əldə edir və bu pulun bir qismini fabrikini müasirləşdirməyə xərcləyir. Pulun bir hissəsi də skripka dərslərinə gedir. Bundan başqa, arvadının bahalı həyat tərzi də xeyli pul aparır. - Şübhəsiz. - Kapitalist yeni maşınlar alır və artıq əvvəlki qədər işçiyə ehtiyacı yoxdu. Bununla da rəqabət gücü artır. - Aydındı. - Amma belə düşünən yalnız o deyil axı. Bütünlükdə istehsal getdikcə dəyişir, effektivləşir. Fabriklər getdikcə böyüyür və bir neçə nəfərin əlində cəmləşir. Onda nə olur, Sofi?
- M-m..
- Onda getdikcə daha az işçi qüvvəsinə ehtiyac duyulur. Getdikcə daha çox insan işsiz qalır. Sosial problemlər çoxalır və belə böhranlar kapitalizmin axırının çatmasının müjdəçisidi. Kapitalizmin öz-özünü məhvetməsinin başqa bir çox amilləri də var. Məsələn, kapitalist gəlirinin getdikcə daha çox hissəsini istehsal vasitələrinin müasirləşdirilməsinə sərmayə qoymalı olduqca yenə də qiymətlərini bazardakı digər kapitalistlərdən az edə bilməyəndə... -Aha?
- Onda kapitalist nə edir? Deyə bilərsənmi? - Bilmirəm. - Fərz et ki, fabrik sahibisən. İşlərin yaxşı getmir. İflas etmək üzrəsən. Onda nə edərsən? - Qiymətləri aşağı salaram yəqin... - Çox doğrudu! Bu vaxt edəcəyin ən ağıllı hərəkət bu olar. Amma bütün kapitalistlər sənin kimi ağıllıdırsa, - əslində də elədir, - işçilər elə yoxsullaşıblar ki, artıq heç nə ala bilmirlər, alıcılıq qabiliyyətləri aşağı düşüb. Beləliklə, məsələ dalana dirənir. Marks deyərdi ki, kapitalist mülkiyyətinin fatihəsi oxundu. İnqilabi vəziyyət yaranır. - Aydındı. - Qısaca desək, proletariat üsyan edərək istehsal vasitələrini ələ downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|