Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
368
keçirir. - Bəs sonra? - Bir müddət proletariatın burjuaziyanı güclə məğlub etdiyi yeni “sinif cəmiyyəti” yaranır. Marks bunu proletariat diktaturası adlandırır. Yalnız belə bir keçid mərhələsindən sonra proletariat diktaturası öz yerini “sinifsiz cəmiyyət”ə, yaxud kommunizmə verir. Bu, istehsal vasitələrinə “hamının”, xalqın özünün sahib olduğu bir sistemdi. Belə bir cəmiyyətdə “hamıdan bacarığına görə alınır” və “hamıya ehtiyaclarına görə verilir”. Bu sistemdə əmək xalqın özünə məxsusdu və kapitalizm özgələşməsinə son qoyulur. - Bütün bunlar çox gözəldi, bəs əslində nə baş verdi? İnqilab oldumu?
- Həm hə, həm də yox. Bu gün iqtisadçılar Marksın bir sıra əsas məsələlərdə, ən azı kapitalizmin böhranını təhlil edərkən yanıldığını deyirlər. O, bu gün ciddi problem kimi ortaya çıxan ətraf mühitin, təbiətin istismar olunması mövzusuna da kifayət qədər diqqət etməyib. Buna baxmayaraq... - Buna baxmayaraq... - Marksizm çox böyük dəyişikliklərə yol açıb. Sosializmin daha insani bir cəmiyyət yaratmaq yolunda uğur qazandığına şübhə yoxdu. Bu gün ən azı Avropada Marksın yaşadığından, daha ədalətli, daha həmrəy cəmiyyətdə yaşayırıq. Bu, həm də Marksın və bütün sosalist hərəkatın sayəsindədi. - Sonra nə oldu? - Marksdan sonra sosialist hərəkat Sosial Demokratiya və Leninizm adlı iki cərəyana bölündü. Məqsədi sosializmə mərhələli və sülh yolu ilə çatmaq olan Sosial Demokratiya Qərbi Avropanın seçdiyi yol oldu. Buna “tədrici inqilab” deyilir. Marksın sinifli cəmiyyəti aşmaq üçün inqilab gərək olduğunu müdafiə edən baxışını mənimsəyən Leninizm isə Şərqi Avropada, Asiyada və Afrikada təsirli oldu. Hər iki hərəkat öz üsullarıyla yoxsulluq və zülmə qarşı mübarizə apardı. - Amma bu, yeni bir zülmə yol açmadı ki? Məsələn, Sovet İttifaqı və Şərqi Avropada? downloaded from KitabYurdu.org 369
- Bəli, belə oldu. Tarixdə bir daha insanların əl atdığı hər şeyin yaxşı ilə pisin, xeyirlə şərin qarışığı kimi ortaya çıxdığını görmüş olduq. Digər tərəfdən, sosialist adlandırılan ölkələrdəki neqativ məsələlərə görə, ölümündən əlli, yüz il sonra Marksı təqsirləndirmək düzgün deyil. Amma bəlkə də o, kommunist cəmiyyəti idarə edəcək insanlara həddən artıq az diqqət ayırmışdı. “Xoşbəxtlik ölkəsi” heç vaxt mövcud ola bilməz. İnsanlar həmişə yeni problemlər yaradacaq, onlarla mübarizə aparacaqlar. - Buna əminəm. - Bununla da Marks mövzusunun pərdəsini endiririk, Sofi. - Bir dəqiqə! Demişdin ki, ədalət yalnız bərabər adamlar arasında mövcuddu. - Yox, bunu Skroc demişdi. - Hardan bilirsən ki, bunu o demişdi? - Unutma ki, səninlə mənim yazarımız eyni adamdı. Bu baxımdan, sənlə mən əslində bir-birimizə çox bağlıyıq. - Yenə də sənin bu kinayən. - İkiqat kinayə, Sofi ikiqat ironiya! - Amma... Ədalətə qayıdaq. Dedin ki, Marks kapitalizmin ədalətsiz cəmiyyət olduğunu söyləmişdi. Bəs ədalətli cəmiyyətə necə tərif verərdin? - Mənəviyyat filosofu Con Rouls bunu belə bir misal gətiərək izah edir: Təsəvvür elə ki, gələcək cəmiyyətin qanunlarını hazırlamaq üçün qurulmuş bir qurumun üzvüsən. - Belə bir qurumda olmaq istərdim. - Bu qurum gələcək cəmiyyətin bütün xırdalıqlarını nəzərə almalıdı, çünki onlar razılaşma əldə edən kimi, qanunlar imzalanan kimi, qurumun bütün üzvləri öləcəklər. -Ayy!
- Amma bu insanlar dərhal diriləcək və qanunlarını özləri qoyduqları cəmiyyətdə yaşamağa başlayacaqlar. Burada əsas məqam odur ki, onlar həmin gələcək cəmiyyətdə hansı yeri tutacaqlarını, vəzifələrini əvvəlcədən bilmirlər. downloaded from KitabYurdu.org
370
- Ahaa. - Bərabər insanlar arasında qurulduğuna görə, belə bir cəmiyyət ədalətli cəmiyyət olardı. - Bərabər qadınlar və kişilər! - Əlbəttə, çünki onların heç biri diriləndə qadın, yoxsa kişi olacaqlarını bilmirlər. Ehtimal əllinin əlliyə olacağına görə, planlaşdırılan cəmiyyətin həm qadınlar, həm də kişilər üçün cəlbedici, yaxşı, bərabər olmasına çalışacaqlar. - Çox ağıllı layihə olardı. - İndi isə de görüm, Avropa Marksın yaşadığı dövrdə belə bir cəmiyyət idi? -Yox! -
- Mm.. yaxşı sualdı. - Bu barədə fikirləş. İndi isə Marks mövzusunun sonuna gəldik. - Nə? - Abzas!
DARVİN ...həyatın içində üzən, yükü genlər olan gəmi... Bazar günü səhər Hilde yuxudan bir dambadurum səsinə oyandı. Bu, qovluğun yerə düşəndə çıxardığı səs idi. Marksdan danışan Alberto və Sofini oxuyarkən qovluq qucağında yuxuya getmişdi. Çarpayının yanındakı lampa gecə boyu yanılı qalmışdı. Dolabın üstündəki elektron saat yaşıl rəqəmlərlə 8.59-u göstərirdi. Yuxuda böyük fabriklər, çirkli şəhərlər görmüşdü. Bir küçənin küncündə balaca bir qız kibrit satırdı. Uzun paltolu şux adamlar qızın yanından saymazca ötüb keçirdilər. Çarpayıdan qalxarkən gözlərini öz hazırladıqları qanunların tətbiq olunduğu cəmiyyətə açan qurum üzvlərini xatırladı. Hilde ən azı gözlərini Bjerklidə açmış olmaqdan məmnun idi. Harada oyanacağını bilmədən Norveçin hər hansı bir yerində gözlərini açmağa cürət edərdimi? Təkcə harada deyil, gözlərini nə vaxt açması da vacib idi. Məsələn, downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|