Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
398
- Biz dünyaya gələndə fiziki və ruhi ehtiyaclarımızı birbaşa və utanmadan həyata keçiririk. Süd verilməyəndə, altımızı isladanda ağlayırıq. Fiziki yaxınlıq və isinmək istədiyimizi hərəkətlərimizlə bildiririk. Freyd bu “həzz prinsipini” “O” (İD) adlandırır. Biz uşaq olanda yalnız “0”yuq. - Çox maraqlıdı. - “0”nu, yaxud bu həzz prinsipini böyüyənə qədər və ömrümüz boyu özümüzdə saxlayırıq. Lakin vaxt keçdikcə istəklərimizi tənzimləməyi və ətraf mühitə uyğunlaşdırmağı öyrənirik. Zaman keçdikcə həzz prinsipi öz yerini reallıq prinsipinə verməyə başlayır. Freydin sözlərilə desək, bu tənzimləyici funksiyanı həyata keçirən bir mən (ego) inkişaf etdiririk. Bir şeyi nə qədər çox istəsək də, ona nə qədər çox ehtiyacımız olsa da, onu bizə verənə qədər oturub ağlamırıq. - Elədi. Böyüyəndən sonra biz hər hansı bir şeyi çox güclü şəkildə istəyə bilərik, lakin ətrafımızdakılar onu bizə verməyə bilər. Onda biz öz istəklərimizə qarşı gedir, onları itələyir, özümüzdən uzaqlaşdırır, unutmağa çalışırıq. - Hə.
- Freyd insan ruhunda üçüncü bir amil olduğunu da bildirir. Uşaq yaşlarından daim ata-anamızın və ətrafımızdakı insanların əxlaq qanunlarıyla qarşılaşırıq. Nəyisə səhv edəndə ata-anamız “Belə eləmə!”, yaxud “Ayıbdı, ayıbdı, bu pis şeydi!” deyirlər. Böyüyəndən sonra da əxlaqi tələblər və hökmlər davam edir. Ətrafımızın əxlaqi quralları bizim bir parçamıza çevrilir. Freyd bunu şüurüstü (superego) adlandırır. - Bu vicdan sözünün sinonimidi? - Vicdan şüurüstünün tərkib hissələrindən yalnız biridi. Freydə görə, şüurüstü insanın həm erotik, cinsi istəkləri olanda, həm də ümumiyyətlə, “pis”, “uyğunsuz” bir şey istəyəndə hərəkətə keçir. Bayaq dediyim kimi, Freyd belə “uyğunsuz, ayıb” istəklərin içimizdə hələ uşaqlığın ilk mərhələlərindən etibarən özünü göstərdiyini deyir. - Necə? downloaded from KitabYurdu.org 399
- Bu gün balaca uşaqların öz cinsi orqanlarıyla oynadıqlarını bilirik. Biz bunu hərhansı çimərlikdə müşahidə edə bilərik. Freydin vaxtında belə bir şey olanda iki-üç yaşlı uşağın əlinə vurur və “Ayıbdı! Belə eləmək olmaz!”, yaxud “Əlini çək ordan!” kimi sözlərlə üstünə qışqırırdılar. - Axmaqlığa bax! - Beləliklə, insanda cinsi orqan və cinsiyyətlə əlaqəli bütün məsələlərdə günah hissi inkişaf etməyə başlayır. Bu günah hissi şüurüstündə yerləşdiyinə görə, Freydə görə, bir çox insanlar, insanların əksəriyyəti ömür boyu cinsi mövzularda günah hissi daşıyırlar. Digər tərəfdən, Freydə görə, cinsi istəklər insan üçün təbii və həyati istəklər və ehtiyaclardı. Və beləcə, əziz Sofi, istəklərlə günah arasında ömür boyu münaqişə yaşanır. - Bu münaqişə Freydin yaşadığı vaxtla müqayisədə indi ölməyib, səncə? - Çox güman ki, elədi. Lakin Freydin neçə-neçə pasienti bu münaqişəyə elə güclü məruz qalırdılar ki, Freydin nevroz adlandırdığı vəziyyətə gəlirdilər. Məsələn, Freydin qadın pasientlərindən biri öz bacısının ərinə gizli aşiq olmuşdu. Bacısı xəstələnib öləndən sonra “artıq mən ona ərə gedə bilərəm” düşünürmüş. Amma bu fikir onun şüurüstü ilə uyğun gəlmirdi. Nəticədə onun daxilində elə bir münaqişəı yaranır ki, qadın bu fikrini qətiyyətlə özündən uzaqlaşdırmağa çalışır. Və bu fikir onun şüuraltısına enir. Freyd yazır: “Bu qız xəstə idi, ciddi isterik vəziyyətlərə düşürdü. Mən müalicəyə başlayanda bacısının ölüm yatağında qızda yaranan ikrahdoğuran, eqoist fikirləri xatırlamadığını görmüşdüm. Amma analiz zamanı qız bunları yenidən xatırladı, həmin duyğuları patogen anda yenidən yaşadı, bundan sonra sağaldı”. - Aha, “ruh arxeologiyası” deyərkən nəyi nəzərdə tutduğunu başa düşdüm. - İndi insan psixologiyasına ümumi tərif verə bilərik. Bir çox pasientlə yaşadığı təcrübələrdən sonra Freyd şüurun insan ruhunun downloaded from KitabYurdu.org 400
yalnız çox kiçik bir hissəsi olması qənaətinə gəldi. Şüur aysberqin yalnız görünən hissəsidi. Suyun altında, - şüurun altında “şüuraltı”, yaxud şüursuzluq qatı var. - Şüuraltı həmişə
içimizdə olan,
amma unutduğumuz, xatırlamadığımız şeylərdi, eləmi? - Yaşadığımız hər bir olayı daim şüurumuzda saxlaya bilmərik. Əvvəllər düşündüyümüz, yaxud yaşadığımız, “beynimizi bir az qurdalasaq” yadımıza düşəcək şeylərə Freyd “şüuröncəsi” şeylər deyirdi. “Şüuraltı” sözünü isə özümüzdən uzaqlaşdırdığımız şeylər haqda işlədirdi. Bunlar bizim “xoş olmadığına”, “ayıb olduğuna”, “uyğun olmadığına” görə, bir vaxtlar unutmağa çalışdığımız şeylərdi. Şüurumuz, yaxud şüurüstümüz xoşlamadığı istək və arzularımızı bir alt pilləyə itələyir. Qaçaq, qoy orada qalsınlar! - Aydın oldu. - Bu mexanizm bütün sağlam insanlarda işləyir. Lakin bəzi insanlar üçün xoş olmayan, yaxud yasaq fikirləri şüurdan uzaqlaşdırmaq elə gərgin keçə bilər ki, axırda insanda ruhi- əsəb xəstəliklərinə gətirib çıxara bilər. Çünki bu cür uzaqlaşdırılan fikirlər yenidən yuxarı, şüura çıxmağa çalışır. Bəzi insanlar üçün belə impulsları şüurun tənqidi nəzarəti altında saxlamaq, özündən uzaqlaşdırmağa, repressiya etməyə çalışmaq çox böyük əziyyət tələb edir. Freyd 1909-cu ildə psixoanaliz haqda mühazirələr oxumaq üçün ABŞ-a gedəndə bu repressiya mexanizminin necə işləməsinə dair bir misal çəkib. - Nə misal idi o? - Freyd demişdi: “Təsəvvür edin ki, bu auditoriyada insanlara narahatlıq verən hərəkətlər edən, elə hey gülən, danışan, ayaqlarını yerə vuraraq mənim fikrimi dərsdən yayındıran bir adam var. Bu zaman mən belə şəraitdə dərsə davam edə bilməyəcəyimi deyirəm və auditoriyadan bir neçə güclü adam ayağa qalxır, bu narahatlıq yaradan şəxsi bir az dirəniş göstərəndən sonra dəhlizə çıxarırlar. İndi o, repressiya edilib və mən dərsə davam edə bilərəm. Bu adamın yenidən içəri girərək dərsi pozmaması üçün mənim arzumu downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|