Downloaded from KitabYurdu org
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
38
Əlbəttə, o, təbiəti öyrənmişdi, lakin onun günümüzdə alimlərin etdiyi kimi kimyəvi təhlillər aparmaqdan ötrü avadanlığı olmayıb. Sofi hər şeyin əsasının torpaq, hava, od, su olduğuna inanıb- inanmadığını bilmirdi. Axı bu nə demək idi? Prinsipcə Empedokl haqlı idi. Ağlımızı kənara qoymadan gözlərimizi işlətsək, görərik ki, təbiətdə çevrilmələrin mövcudluğunu qəbul etmək üçün yeganə yol vahid ilkin substansiyadan daha çox substansiya olduğunu qəbul etməkdir. Sofi gördü ki, fəlsəfə ikiqat maraqlıdır; çünki buradakı bütün ideyaları məktəbdə keçdiklərini yada salmağa ehtiyac olmadan öz ağlını işlətməklə başa düşmək olur. Fəlsəfə öyrənə biləcəyin bir şey deyil; - sən fəlsəfi düşünməyi öyrənə bilərsən. DEMOKRİT ...dünyanın ən gözəl oyuncağı... Sofi naməlum filosofun göndərdiyi bütün kağızları şirniy- yatqabının içinə qoydu və qapağını kip örtdü. Kolların arasından sürünə-sürünə çıxdı, bir müddət ayaq üstə dayanıb bağa tamaşa etdi. Dünənki hadisəni xatırladı. Anası bu səhər də yemək vaxtı “eşq məktubu” deyib ona sataşmışdı. Cəld poçt qutusunun yanına yüyürdü ki, dünənki hadisə təkrarlanmasın, məktub anasının əlinə düşməsin. Dalbadal iki gün eşq məktubu - ağ olacaqdı. Orada yenə balaca ağ zərf vardı! Sofi məktublarda bir nizam sezdi: hər gün günortadan sonra o, böyük qəhvəyi zərf alırdı. Məktubu oxuduğu müddətdə ola bilsin ki, filosof kiçik ağ zərflə xəlvətcə poçt qutusuna yanaşır. Həə, indi Sofi onun kim olduğunu öyrənə bilərdi. Əlbəttə, əgər özü gətirirsə! Sofinin otağından poçt qutusu görünürdü. Əgər pəncərənin önündə dayansa, sirli filosofu görə bilərdi. Axı ağ zərflər göydən düşmür! Qərara gəldi ki, səhəri gün oralara diqqətlə göz qoysun. Sabah cümə günüydü, bütün həftəsonu onun qarşısındaydı. Otağına qalxıb zərfi açdı. Bu gün bircə sual gəlmişdi, amma əvvəlki üç sualdan daha axmaq sual idi. Niyə leqo konstruktoru dünyada ən ağıllı oyuncaqdır? Əvvəla, Sofi əmin deyil ki, dünyanın ən ağıllı oyuncağı leqo downloaded from KitabYurdu.org
39
konstruktorudur. Bu balaca plastik oyuncaqlarla axırıncı dəfə nə vaxt, neçə il əvvəl oynadığı yadına gəlmirdi. Bundan başqa, fəlsəfəylə oyuncağın nə əlaqəsi?! Amma o, dərsinə hörmət edən şagird idi. Otağındakı şkafın ən üst rəfinə dırmaşdı, cürbəcür forma və ölçülərdə leqo konstruktorlarıyla dolu çantanı tapdı. Uzun ayrılıqdan sonra onları qarşısına töküb quraşdırmağa başladı. Quraşdırdıqca ağlına leqo konstruktoru haqda bəzi fakirlər gəldi. Onları yığmaq əcəb asandır, - düşündü. Cürbəcür olsalar da, hamısı bir-birinə uyğun gəlir. Onları sındırmaq da olmur. Heç yerdə sınıq leqoya rast gəlməmişdi. Hamısı çox illər əvvəl alındıqları gün olduğu kimi təzə və parlaq görünürdü. Ən yaxşı cəhəti odur ki, leqolardan hər şey düzəltmək mümkündür. Sonra isə onları bir-birindən ayırmaq və tam başqa bir şey düzəltmək olar. Bir oyuncaq daha neynəməliydi ki?! Sofi qərara gəldi ki, leqo həqiqətən də dünyada ən ağıllı oyuncaqdır. Amma bunun fəlsəfəyə nə aidiyyatı var? Sofi leqolardan ev düzəltdi, - artıq bacasını yığırdı. Boununa almaq istəməsə də, uşaqlığında belə bu oyuncaqdan heç bu qədər çox zövq almamışdı. Niyə insanlar böyüyəndən sonra daha oyuncaqla oynamırlar? Anası evə çatıb Sofinin nə etdiyini görəndə özünü saxlaya bilmədi: - Əcəbdir! Oyun oynayırsansa, deməli, çox da böyüməmisən, sevindim. - Mən oyun oynamıram, - Sofi kəskin cavab qaytardı, - çox mürəkkəb fəlsəfi eksperiment aparıram! Anası ah çəkdi. Yəqin yadına ağ dovşanla silindr şlyapa düşdü. Səhərisi Sofi məktəbdən qayıdanda onun üçün yenə böyük qəhvəyi zərf və içində bir neçə vərəq vardı. Götürüb pilləkənlə otağına qalxdı. Onları oxumaqdan özünü saxlaya bilmirdi, amma eyni zamanda pəncərədən poçt qutusuna göz qoymalıydı. “Atom nəzəriyyəsi Yenə mənəm, Sofi. Bu gün sən sonuncu böyük təbiət filosofu haqda downloaded from KitabYurdu.org
40
oxuyacaqsan. Adı Demokritdir (e.ə. 460 - 370). O, Egey dənizinin şimal sahilində yerləşən kiçik Abdera şəhərindən idi.
Əgər leqo konstuktorları haqda suala çətinlik çəkmədən cavab verə bilmisənsə, bu filosofun layihəsinin nə olduğunu da başa düşməkdə çətinlik çəkməyəcəksən. Demokrit əslində təbiətdə heç nəyin “dəyişilməməsi” faktına görə çevrilmələrin də mümkünsüzlüyü məsələsində əcdadlarıyla razı idi. Buradan da belə fərziyyə yürüdürdü ki, hər şey, hər biri əbədi və dəyişməz olan xırda gözəgörünməz hissəciklərdən yaradılıb. Bu ən kiçik vahidləri atomlar adlandırırdı. “A-tom” sözü “bölünməz” deməkdir. Demokritə görə, hər şeyi əmələ gətirən bu ən kiçik zərrəciklər özlərindən daha kiçik hissəciklərə bölünmür. Əgər bu mümkün olsaydı, onlardan konstruktor kimi istifadə etmək mümkün olmazdı. Əgər atomlar sonsuz olaraq, daha kiçik hissəciklərə bölünsəydi, təbiət şorba kimi daim həll oluna-oluna əriyib gedərdi. Demokritə görə, təbiətin bu ən kiçik zərrəcikləri əbədidir, ona görə ki, heçlikdən heç nə yarana bilməzdi. Bu məsələdə o, Parmenid və Eleylilərlə həmfikir idi. Bundan başqa da inanırdı ki, bütün atomlar möhkəm və sərtdir. Lakin onların hamısı eyni cür ola bilməz. Əgər bütün atomlar eyni cür olsaydı, oyuncaqdan zeytun ağacına, keçi dərisinə, insan saçına qədər hər şeyin formasını almaq üçün onların necə birləşdiyinə dair qənaətbəxş bir izah tapmaq olmazdı. Demokrit inanırdı ki, təbiət sonsuz sayda müxtəlif atomlardan ibarətdir, onlardan bəziləri yumru və hamar, bəziləri isə əyri-üyrüdür. Məhz bu qədər fərqləndiklərinə görə də hər cür əşya, gövdə, bədən əmələ gətirmək üçün birləşə bilirlər. Amma formaca və sayca nə qədər sonsuz olsalar da, onların hamısı əbədi, dəyişməz və bölünməzdirlər. Hər hansı ağac, heyvan və insan öləndən sonra tədricən parkalanır, atomlar dağılır və yeni bədənlərdə yenidən birləşirlər. Atomlar fəzada hərəkət edirlər və girintili-çıxıntılı olduqlarına görə, ətrafımızda downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|