Dr. Emeran Mayer Beyin-Bağırsak
Yüklə 5,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| üzerinde etki yaparlar.
Bağırsak serotonin sistem inin öncü araştırmacılarından biri olan M ike G ershon, bağırsak serotonin sistem iyle bağlantılı bağırsak du yularının farkına vardığınız tek ânın durumun kötü olduğu ya da bazı vakalarda —benim Yeni D elhi’ye giderken cehennem azabı çektiğim BAĞIRSAKLARINIZ BEYNİNİZLE NASIL KONUŞUR? 77 otobüs yolculuğu gibi—çok kötü olduğu an olduğunu söyler. Ancakbu gerçekten böyle midir? Bakteriyel veya viral bir enfeksiyon, yoğun bir serotonin salgısını tetiklediğinde veya bağırsak serotonin sistemindeki bir değişikliğin İBS belirtileri veya ishale neden olduğunda ortaya çıkan dramatik olayları bir an için kenara bırakalım. Bağırsaklarda bulunan ve doğrudan beyindeki duygulanım kontrol merkezlerine bağlanan vagus sinir yollarına yakın yerleşimli muazzam serotonin depoları göz önüne alındığında, beynimizin duygusal merkezlerine sürekli olarak seroto nin ile ilişkili düşük seviyeli bir bağırsak sinyal iletisinin gönderilmesi mantıklı görünmektedir. Bu iletiler bağırsak içeriklerinin serotoninle dolu hücrelere sürtünmesine karşı oluşan tepkiyle veya bağırsaklardaki mikrobiyal metabolitlere yanıt olarak gönderilirler. Bu serotonin kodlu sinyallerin bilinçli olarak farkına varmasak bile, bu düşük seviyeli sero tonin salınımı, arka plandaki duygularımızı ve o an neler hissettiğimizi etkileyerek ruh hâlimiz üzerinde olumlu bir “ton” ortaya çıkarabilir; bu da çok sayıda insanın keyifli bir yemeği midesine indirirken neden müt hiş bir mutluluk ve hoşnutluk yaşadığını açıklayabilir. Bir Bilgi Kaynağı Olarak Gıdalar Tüm bunlar önemli bir soruyu gündeme getirir; Pek çoğumuz bağır sak duyularımızın büyük çoğunluğunu çok fazla yemek yedikten sonra midenin iki katı genişlemesini ya da bağırsaklarımız boşken ilerleyen motor kompleksin yaptığı fındık kıracağına benzer kasılmaları bile bi linçli olarak algılamıyorsa o hâlde bağırsaklar neden uzmanlaşmış duysal alıcılara gerek duyar? Bu sorunun basit ve bilimsel yanıtı, bu algılama mekanizmalarının midenin boşalması, gıdaların bağırsaklardan geçişi, asit ve sindirim en zimlerinin salgılanması gibi temel bağırsak fonksiyonlarının düzgün ve 78 BEYİN BAĞIRSAK BAĞLANTISI eşgüdümlü çalışması; yiyecek alımı ile ilgili iştah ve doyma gibi bedensel işlevler ve kan şekerinin kontrol edilmesi gibi temel metabolizmamız için gerekli olduğudur. Bağırsak duyularının bu işlevleri muhtemelen, ilkel, minik deniz hayvanlarının bazı besin maddelerini metabolize etmele rine yardımcı olan mikroorganizmalar tarafından “kolonize” edildiği milyonlarca yıl öncesine dek geri gitmektedir. Bu bağırsak duyusal sisteminin neden var olduğuna dair soruya veri len daha kışkırtıcı bir diğer yanıt da bağırsaklarımızdan beynimize doğru olan muazzam bilgi akışıyla ilgilidir. Bu bilgiler bağırsak işlevlerimize ve metabolik ihtiyaçlarımıza doğrudan bağlı olmayıp, radarımıza girmeyen iletilerdir. Bağırsaklarımızda yaşayan trilyonlarca mikrobun mesaj bom bardımanını da içeren bu devasa bilgi, bağırsak-beyin eksenine genel sağ lığımızı, esenliğimizi, duygularımızı ve hatta 5. Bölüm'de göreceğimiz gibi aldığımız kararları belirlemede benzersiz ve beklenmedik bir görev verir. Çeşitli bağırsak algılayıcılarının ve vagus sinirinin bilimsel karmaşıklıkları ile birlikte bunların sindirim sürecindeki işlevlerini de göz önüne aldığımız da ve bunları bağırsak duyularına ilişkin genel bağlam içine yerleştirdiği mizde, ortaya yeme alışkanlığımızla ilgili çığır açan bir tablo ortaya çıkıyor: Sindirim sistemimiz, sadece yemeklerle aldığımız besin maddelerinin ve kalorilerin çoğunu emebilen (bağırsaklarımızdaki mikropların vücudun sindiremediği kalan gıdaların hakkından geldiklerini unutmayalım) bir kanal olmakla kalmaz, bağırsakların sofistike gözetleme sistemi aslında yediklerimizin besin içeriğini analiz ederek bunların en uygun şekilde sindirilmesi için gerekli olan bilgileri de ortaya çıkarır. Diğer bir deyişle, yemek, en iyi biçimde nasıl sindirileceği konusunda kendi kullanım kıla vuzu ile birlikte gelir. Hatta bu kullanım kılavuzu, yakın zamana kadar bilmediğimiz ve hâlâ ne anlama geldiğini anlamaya çalıştığımız çok de taylı bilgiler de içerir. Siz bir vegan da olsanız, balık dışında et yemeyen bir peskateryen, hem etçil hem otçul biri, et yemekleri konusunda bir uzman, BAĞIRSAKLARINIZ BEYNİNİZLE NASIL KONUŞUR? 79 bir abur cubur düşkünü, bir diyetten diğerine atlayan veya aklına esince oruç tutan biri, hatta kısa bir süre önce Meksika seyahatinde bağırsak en feksiyonuna yakalanmış şanssız bir gezgin de olsanız bu durum geçerlidir. En önemlisi, bağırsakların karmaşık duyusal sistemi, yiyeceği ağzımıza aldığımız ve kalın bağırsaklarımıza kadar gitmek üzere sindirim kanalı mıza gönderdiğimiz saniyede bu bilgiyi özümsemeye başlar. Dilimizdeki tat reseptörleri ile yemek borumuzda bulunan enterik sinirler, sindirmek te olduğumuz şey hakkında bilgi iletmeye başlar ve bu işlem, yemeğimiz bitinceye kadar devam eder. Tüm bunları günlük işlerimize herhangi bir şekilde müdahale etmeden gerçekleşir. Bağırsağın duyusal alıcılarının bağırsak duvarımızın üzerinde kapladık ları alanın genişliği ve gösterdikleri yoğun dağılımı göz önüne aldığımızda, bağırsağımızın her an, hem sindirime ilişkin karmaşık süreçlerden, hem de burada gevezelik yapan 100 trilyona yakın mikroptan kaynaklanan büyük miktarda bilgiyi beyne ilettiği açıktır. Başka bir deyişle, muazzam miktarda bilginin toplanması, depolanması, analiz edilmesi ve bunlara yanıt verilmesi söz konusu olduğunda, bağırsak-beyin ekseni bir zamanlar sanıldığı gibi han tal bir buharlı sindirim makinesinden ziyade gerçek bir süperbilgisayardır. Bu anlayış, bağırsakların makro ve mikro boyutlardaki besin mad deleri, metabolizma ve kalorilerin ayrıntılarıyla meşgul olmaktansa, kendine ait sinir sistemi ve mikrobiyal sakinleri ile aslında hücre sayısı bakımından beynimizi fazlasıyla aşan ve beynin yeteneklerinden bazıla rina rakip olan şaşırtıcı bir bilgi işleme makinesi olduğuna dair modern bir yaklaşımın bir parçasıdır. Dışarıdan aldığımız gıdalar aracılığı ile bu sistem bizi çevremizdeki dünyayla yakından ilişkilendirerek yiyecek lerimizin nasıl yetiştirildiğine, toprağımıza koyduklarımıza ve süper markette almadan önce hangi kimyasalların eklendiğine dair yaşamsal bilgileri toplar. Bir sonraki bölümde daha ayrıntılı olarak öğreneceğimiz gibi, bağırsak mikropları ne yediğimizle nasıl hissettiğimiz arasındaki bu bağlantıda belirgin bir rol oynamaktadır. |