Dr. Emeran Mayer Beyin-Bağırsak
Yüklə 5,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| (protozoa)
ve virüsler gibi birçok hastalığa neden olan mikroorganizmalar, konakladıkları canlının davranışlarını değiştirmek için şaşırtıcı ve zekice yollar geliştirmiştir. Bir bilgisayar korsanı, bir şirketin bilgisayar sistemini toksoplazma parazitinin ve kuduz virüsünün beyni manipüle ettiği gibi manipüle et seydi bu kişinin sistem kodu ile ilgili derin bilgisi olan yetenekli bir bilgi sayar korsanı olduğundan ve içeriden destek aldığından kuşkulanırdık. Toksoplazma ve kuduz etkenleri, memelilerin beyin-bağırsak ekseninin tüm detaylarını anlayacak şekilde evrilmiş olup, memelilerin duygusal işletim sistemleri hakkında da ayrıntılı bilgiye sahiptirler, böylece hedef lerine ulaşmak için bu sistemleri manipüle edebilirler. Bununla birlikte, parazitler ve virüsler beynimizi etkileyebilen olağa nüstü kabiliyete sahip tek mikroplar değildir. Araştırmacılar geçtiğimiz on yıl boyunca, bağırsaklarımızda barış içinde yaşayan bazı mikropların da aynı derecede etkileyici becerilere sahip olduklarını, ancak bu yetenek MİKROP SOHBETİ: BAĞIRSAK BEYİN DİYALOGUNUN TEMEL BİLEŞENİ 93 lerini bize karşı kullanmadıklarını keşfetmiştir. Yinede, bu mikropların beyin-bağırsak ekseni üzerinde güçlü etkileri vardır. Mikroplar Bağırsak-Beyin iletişiminde Aracılık Yapar mı? Sadece birkaç yıl önce, beyin-bağırsak etkileşimlerini inceleyen araştır macılar olarak birçoğumuz, iki yönlü beyin-bağırsak-beyin iletişimine katkıda bulunan temel bileşenlerin tümünü belirlediğimizi sanıyorduk. Bağırsakların sindirim ve çevreyle olan ilişkilerini nasıl yürüttükle rine dair pek çok şeyi zaten biliyorduk: sıcağı, soğuğu, ağrıyı, gerilmeyi, asiditeyi, yiyeceklerin içerdiği besin maddelerini ve diğer önemli özel likleri nasıl algıladıklarını çözmeye başlamıştık. Aslında, bağırsakları mızın yüzey alanı öylesine geniştir ki bu onu tartışmasız vücudumuz daki en geniş ve en karmaşık duyu sistemi yapar. Bağırsak duyularının hormonlar, bağışıklıkla ilgili sinyal molekülleri veduyu sinirleri, özel likle de vagus siniri aracılığıyla küçük beynimize ve büyük beynimize iletildiği açıkça görülüyordu. Bu yeni bilgiler, sindirim sistemimizin ne den böylesine mükemmel bir şekilde ve çoğu kez biz farkında olmadan çalıştığını, bağırsakların bozuk bir yiyeceğe karşı neden o şekilde tepki verdiğini ve lezzetli bir yemekten sonra neden kendimizi iyi hissettiği mizi de açıklıyordu. Sindirim işlemi sırasında, enterik sinir sisteminin (bağırsağımızdaki küçük beynin) acil durumlarda, federal otorite olan beynimizle sürekli yakın temas hâlindeki yerel düzenleyici kurum olarak görev yaptığını da biliyorduk. Duygularımızı yaşarken, beyindeki özelleşmiş duygusal işle tim programlarının, bağırsaklarda sahneye konan dramatik senaryolar yazdığını ve bu sahnelenen oyunların her bir duygu için bağırsakların kasılması, kan akışının değişikliğe uğraması ve çok önemli sindirim 94 BEYIN-BAĞIRSAK BAĞLANTISI sıvılarının salgılanması gibi kendine özgü bir modelin oluşumuna yol açtığını öğrenmiştik. Aramızdaki klinisyenler, beyin ile bağırsaklar arasındaki iletişim bozukluğunun, irritabl bağırsak sendromu gibi işlevsel bağırsak rahatsız lıklarında belirgin bir rol oynadığını ileri süren bu yeni bilgilerden mem nun kalmışlardı. Daha o zamanlar, psikiyatristlerin ve gastroenterolog meslektaşlarımın çoğunun görüşünün aksine, bu iletişim sistemindeki değişikliklerin kaygı, depresyon ve otizm gibi sindirim dışı bozukluk larda bile rol oynayabileceğinden kuşkulanmaktaydım. Yine de, bilimde sıklıkla olduğu gibi, başlangıçta duyduğumuz güve nin biraz zamansız olduğu ortaya çıktı. Bağırsak ile beyin arasındaki çift yönlü iletişimle ilgili pek çok şeyi açıklığa kavuşturmuş olsak da aslında vücudumuzun bağırsak tepkilerini ve duyularını temel bileşeni bağırsak mikrobiyotası olan karmaşık bir beyin-bağırsak devresi şeklinde orga nize ettiği yeni belli olmaya başlamıştı. Daha önceki sonuçlarımıza geri dönmüş ve bağırsak mikrobiyotasının bu önemli rolünü dikkate alma dan tahminlerde bulunmuştuk. Daha sonraları, duygusal olarak tetiklenen bağırsak tepkilerimizin sadece bağırsaklarımızdaki burkulma ve kasılmalar ile sınırlı olmadığı ortaya çıktı. Bağırsak tepkileri ayrıca pek çok bağırsak duyusunu da te- tikliyor ve bu duyular daha sonra bağırsak duygularını dönüştürebile cekleri veya oluşturabilecekleri beyne geri dönerek belli bir deneyimin duygusal anıları olarak depolanıyorlardı. Dünyadaki bilim insanlarını şaşkınlığa uğratacak şekilde, bağırsak mikroplarının bu bağırsak tepki leri ile duyuları arasındaki etkileşimde bütünleyici bir rol oynadıklarını daha birkaç yıl önce fark ettik. Şimdi anlıyoruz ki, çıplak gözle görünmeyen bu muazzam yaşam kit lesi, hormonlar, nörotransmitterler ve metabolit adı verilen sayısız küçük bileşiği içeren çeşitli sinyaller aracılığıyla beyninizle sürekli iletişim ku rabilmektedir. Bu metabolitler, mikropların kendilerine özgü beslenme MİKROP SOHBETİ: BAĞIRSAK BEYİN DİYALOGUNUN TEMEL BİLEŞENİ 95 alışkanlıklarının bir sonucu olarak ortaya çıkarlar. Bizim tükettiğimiz yiyeceklerden geriye kalan sindirilmemiş artıklarla, karaciğer tarafın dan bağırsağa salgılanan safra asitleri ile veya bağırsaklarımızı kaplayan mukus tabakası ile beslenen mikroplar tarafından üretilirler. Aslında, bağırsak ile beyin arasındaki konuşmada, bağırsak mikrobiyotanız, be nim “mikrop sohbeti” olarak adlandırdığım karmaşık bir biyokimyasal dil kullanarak geniş kapsamlı bir diyaloğa dâhil olur. Bağırsaklarımızdaki mikroplar ve beynimiz neden bu kadar karma şık ve zekice tasarlanmış bir iletişim sistemine gerek duymakta? Mik rop sohbeti evrimsel süreçte nasıl gelişti? Bu soruları cevaplamak için sizi epey geri götürmek zorundayım; çok geriye, dünyanın ilkel, mikroplar açısından zengin okyanuslarına. Mikrop Sohbetinin Şafağı Dünya’da ilk yaşam, yaklaşık dört milyar yıl önce, arke ( Yüklə 5,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|