Dr. Mustafa GÖRÜryilmaz
Yüklə 3,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Trabzon Konfransı
80
olduğuna və yaxın bir zamanda Rusiyadakı inqilab idarəsi ilə birləĢəcəklərinə inanırdılar. Ermənilər də bölgənin parçalanmasına və Rusiyadan ayrılmasına tərəfdar deyildilər. Onlar da gürcülər kimi düĢünürdülər. Türklər isə gürcü və ermənilərlə eyni görüĢə sahib deyildilər. Seymdə 15 fevral 1918-ci ildə təĢkil olunan yığıncaqda türklərin baxıĢlarını Müsavat Partiyası adından Dr. Həsən Ağaoğlu, türk bloku adından Ġbrahim Heydərov və Ġttihad Partiyası adından Miryaqub Mirmehdiyev açıqladı. Bu düĢüncələrdən belə nəticə çıxarılırdı: "Seymin gündəmində olan "milliyyətlər" məsələsi milli-məhəlli muxtariyyət əsası üzərində çözülməlidir. Bu məsələ siyasi və iqtisadi baxımdan araĢdırılaraq birləĢmiĢ bir Qafqaz hökuməti və millətlərə mədəni muxtariyyət əsasında həll edilməlidir." 2
liderlərdən Qaraxan 4 mart 1918-ci il tarixində Seymə Qars, Ərdahan və Batuminin Türkiyəyə veriləcəyinə dair bir teleqraf göndərdi. Hərbi nazir və baĢkomandan vəkili Ənvər PaĢa da gürcülərin liderliyindəki Seym Məclisinin gözlətmə taktikası güddüyünü anladı və rus iĢğalı altında olan torpaqların ancaq hərbi qüvvə ilə qurtarılacağı nəticəsinə gəldi. 3-cü Ordu komandanı Vəhib PaĢaya bir təlimat göndərərək, "Müstəqil Zaqafqaziya Seymi ilə əlaqə qurulmasını, hər iki tərəf arasında barıĢın təsisi üçün müstəqil Qafqaz hökumətinin nə kimi düĢüncəsi olduğunu, hətta Tiflisə bir heyət göndərmək fikrində olduğunu" bildirdi və vacib iĢlərin həyata keçirilməsini əmr etdi. Osmanlı dövlətinin bu istəyi Tiflisə çatdırıldıqdan sonra Seym, belə bir qərar eskizini qələmə aldı: "Rusiya demokratiyası üçün məqbul bir sülh bağlamağa tərəfdar olmaqla bərabər, Rusiyanın bir hissəsi olduğumuzu düĢünərək, bu günlərdə toplanmıĢ Məclisdən izin aldıqdan barıĢ müzakirələrinə baĢlaya biləcəyimizi ərz edirik" 3 . 3-cü Ordunun hərbi hərəkata baĢlaması səbəbindən Seym bu qərar eskizini cavab olaraq göndərməyi gecikdirdi. Digər tərəfdən də zaman qazanmaq üçün Rusiyadakı anarxiyanın durulmasını gözləyirdi. Fəqət Rusiyada məclis toplanmaq üzrə ikən xalq komissarları millət vəkillərini bölgələrinə geri göndərmiĢdi. 2. Trabzon Konfransı: (14 mart - 14 aprel 1918-ci il) Brest-Litovsk müqaviləsinin hökmlərinə görə, rusların boĢaltdığı Əlviyəi- Səlasə sancaqlarından Qars və Ərdahanı ermənilər, Batumini də gürcülər iĢğal etmiĢdi. 3-cü Ordu komandanı Vəhib PaĢa, Zaqafqaziya hökumətindən bu üç sancağın boĢaldılmasını istədi. Tiflisdəki ortaq hökumət bu istiqamətdə bir hərəkət göstərmədiyi kimi, Brest-Litovsk müqaviləsini də tanımadığını açıqladı. 4 Bu
səbəbdən Osmanlı dövləti anlaĢılmazlığı siyasi yolla həll etmək üçün Zaqafqaziya hökuməti təmsilçilərini 14 mart 1918 tarixində Trabzona dəvət etdi. Bu hökumətin məclisi olan Seym də 11-i nümayəndə olmaqla, 43 adamlıq bir heyəti Trabzona göndərdi. Heyyətdə erməni əsilli nümayəndələr də var idi. 81
Heyyətin baĢçısı gürcü əsilli Çenkeli idi. Heyyətdə yer alan türk təmsilçilər isə bunlar idi: Məmməd Əmin Rəsulzadə, Əkbər Ağa ġeyxülislamov, Ġbrahim Heydərov (Dumada Bakı millət vəkili olub, Dağıstan adından Seymə qatılmıĢdı), Miryaqub Mehdiyev, Heydər AyaĢidze (gürcü əsilli müsəlman, Acarıstanlı), Xəlil Xasməhəmmədov və Məmmədhəsən Hacinski. Osmanlı dövlətini də Ədliyyə naziri Xəlil bəy və albay Hüseyn Rauf təmsil edirdi. 5
Trabzon görüĢmələrinin baĢlamasından bir gün əvvəl Qafqazdakı vəziyyəti öyrənmək və məlumat toplamaq məqsədilə Hüseyn Rauf ilə Zaqafqaziya Seyminin türk əsilli üzvləri arasında bir yığıncaq təĢkil olundu. Türk təmsilçilər bu görüĢmədə qəti və açıq bir dillə "Türk əsgərinin çəkməsini Qafqazda görmək istədiklərini" ifadə etdilər. Hansı partiyadan olursa-olsun, Qafqaz türkləri və müsəlmanlarının Osmanlı ordusunun tezliklə bölgəyə girməsini gözlədiklərini, bundan baĢqa xalq arasındakı bəzi çəkiĢmə və anlaĢılmazlıqların da bu yolla aradan qaldırılacağını bildirdilər. 6
almanların isə gürcülərə dəstək verməyə hazırlandığını, bolĢevik rusların da daxili çəkiĢmələri sona çatdırdıqdan sonra Qızıl Ordunu Qafqaza göndərəcəklərini anlatdılar. Qızıl Ordunun Qafqaza yenidən gəlməsinin bölgə xalqı üçün böyük bir təhlükə təĢkil edəcəyini də qeyd etdilər. Miryaqub Mehdiyev bu görüĢmədə Brest-Litovsk müqaviləsi hökmlərinə görə Trabzon toplantılarının sağlam fəaliyyət göstərməsi üçün Zaqafqaziya hökumətinin özünü müstəqil bir hökumət olaraq elan etməsinin vacibliyini söylədi. Hüseyn Rauf da bu görüĢə qatıldığını bildirdi. Həqiqətən də Zaqafqaziya hökumətinin idarə Ģəkli və siyasi vəziyyəti müəyyən deyildi. Seym Məclisi və hökumətdə ermənilərlə gürcülər çoxluq təĢkil edirdilər. Hökumətdəki erməni və gürcülər, Əlviyəi-Səlasə üçün, Osmanlı dövləti ilə ediləcək bir müharibədə bolĢeviklərdən hərbi yardım ala biləcəklərini hesab edirdilər. Bu səbəbdən bolĢevik rusları hirsləndirməmək üçün Zaqafqaziya hökumətinin müstəqilliyini elan etmirdilər. 7
təmsilçi göndərməsini dəfələrcə təklif etməsinə rəğmən, Zaqafqaziya hökuməti müstəqilliyin yolunu açacaq belə bir çağırıĢa qarĢılıq verməmiĢdi. Həmçinin Brest-Litovsk görüĢmələrindən dərhal sonra bolĢevik heyətinin katibi Qaraxan Zaqafqaziya hökuməti komissarlığına göndərdiyi teleqrafda Qars, Ərdahan və Batumini tərk etməyə məcbur qalmalarını "dərd və iztirab verici" bir itki olaraq dəyərləndirmiĢdi. Xarici iĢlər komissarının müavini Çiçerin isə Əlviyəi- səlasə Sancaqlarının boĢaldılmasını "güc və təzyiq altında" qəbul edilmək məcburiyyətində qalınmıĢ bir qərar olaraq gördüyünü açıqlamıĢdı. Həqiqətən də Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|