E L e k t r o n b I z n e s

 
E L E K T R O N    B İ Z N E S 
 
 
_________________________111___________________________ 
 
vasitəçilərin 
fəaliyyətində 
fərdi 
sazlanan 
xidmətlər 
texnologiyası (
customization) sürətlə inkişaf edir. 
 
ELEKTRON SƏHİYYƏ 
 
Hal-hazırda  öz  fəaliyyətlərində  İnternetdən  istifadə  edən 
tibbi  təşkilatlara  vəsait  qoyuluşuna  maraq  artmışdır. 
Texnologiya  inkişaf  etdikcə,  pasientlər  (xəstələr)  özləri  üçün 
tibbi  kartlar  əldə  etməyə,  onlayn  rejimdə  qeydiyyata  düşüb 
klinik  dərman  sınaqlarında  iştirak  etməyə  maraq  göstərirlər. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  son  istifadəçiyə  yönəlik  elektron 
biznesin  digər  seqmentlərinə  nisbətən  səhiyyə  xidməti 
sənayesində  hüquqi  və  etik  problemlər  daha  çoxdur.  Bu 
baxımdan,  tibbi  xarakterli  fərdi  informasiyanın  qorunmasının 
təmin edilməsi problemi xüsusi yer tutur. 
www.zdorovie.ru
  informasiya  serverinin  kataloqundakı 
məlumatlara görə, 60 klininkanın İnternetdə öz nümayəndəliyi 
vardır. Bir qayda olaraq, burada klinikaların ünvanı, göstərilən 
xidmətlərin siyahısı və müvafiq qiymətlər nümayiş etdirilir.  
Bəzən  müştərilərə  informasiya  təqdimatı  ilə  yanaşı, 
informasiya  serveri  ilə  qarşılıqlı  fəaliyyət  rejimində  müəyyən 
əlavə  xidmətlər  də  göstərilir.  Məsələn,  “Меди”  tibb 
assosiasiyası  müvafiq  profilli  bir  sıra  klinikalara  stomatoloji 
xidmət  göstərir. 
www.emedi.ru
  informasiya  serverinə 
müraciət  edənlər  klinikaların ünvanı,  xidmətlərin  siyahısı  və 
qiymətlər  barədə  informasiya  verməklə  yanaşı,  aşağıdakı 
xidmət növlərini də təklif edir: 
•
 
Pulsuz  məsləhət  (serverə  müraciət  edən  şirkətin 
mütəxəssisinə sual ünvanlayıb elektron poçtla cavab ala 
bilir); 

---

 
E L E K T R O N    B İ Z N E S 
 
 
_________________________112___________________________ 
 
•
 
Təklif  edilən  siyahıda  olan  istənilən  münasib  klinikada, 
öz koordinatlarını və özünə münasib vaxtı göstərməklə, 
qəbula yazılmaq. 
Müştərilərə  əlavə  xidmətlər  göstərən  dişər  təşkilatlar 
aşağıdakıları təklif edir: 
•
 
İnformasiya serverində qəbula yazılmaq; 
•
 
Təşkilatın  mütəxəssislərinin  məqalələrini,  məsləhətlərini 
və təkliflərini nəşr etmək; 
•
 
Profilə uyğun qəzet və jurnallardan tematik materialların 
nəşr edilməsi. 
İnformasiyanın  ötürülməsinin  həddən  artıq  qısa 
müddətdə  baş  verməsinə  və  potensial  müştərilərlə  qarşılıqlı 
fəaliyyətin  cazibədar  olmasına  kömək  edə  bilən  bir  sıra 
xidmətlərin  olmamasına  baxmayaraq,  bu  sahə  təklif  edilən 
xidmətlərin  həcminə  və  keyfiyyətinə  görə  səhiyyənin  ən 
qabaqcıl  sahəsidir.  Dövlət  müalicə  müəssisələri  regionlarda 
yerləşən  elmi  müəssisələrə,  o  cümlədən,  iri  xəstəxanalara  və 
hospitallara  nisbətən  İnternetdə  az    təmsil  olunmuşdur. 
Klinikaların  əksəriyyəti  3-cü  səviyyə  domenlərindən  istifadə 
edir.  İnformasiya  serverində  əsasən  müayinə,  məsləhət, 
müalicə xidməti barədə informasiya yerləşdirilir. Bəzi klinikalar 
konkret sahələr üzrə xidmətlər göstərmək barədə, əldə edilmiş 
təcrübə haqqında informasiya da verir.  
Kommersiya  əsaslı  səhiyyə  müəssisələri  İnternetdə  daha 
geniş təmsil olunmuşdur. Buna baxmayaraq, İnternetin Rusiya 
seqmentində elektron səhiyyə zəif inkişaf etmişdir.  
 
 

---

 
E L E K T R O N    B İ Z N E S 
 
 
_________________________113___________________________ 
 
MÜŞTƏRİLƏRLƏ QARŞILIQLI MÜNASİBƏTLƏRİN 
İDARƏ EDİLMƏSİ (CUSTOMER RELATIONSHIP 
MANAGEMENT-CRM) 
 
1999-cu  ildə 
CRM  bazarında  satış  71%  artaraq  3,3 
milyard  dollara  çatmışdı.  2004-cü  ildə  isə  bu  göstərici  12,4 
milyard dollar təşkil etmişdi.  
Müştərilərlə  qarşılıqlı  münasibətlərin  avtomatlaşdırılması 
proseslərini reallaşdıran proqram əlavələrini 3 qrupa bölürlər: 
1.Satışın idarə edilməsi; 
2.Marketinq; 
3.Müştəri  telefon  mərkəzi  vasitəsilə  müştərilərin 
dəstəklənməsi xidməti. 
Satışın idarə edilməsi müştəri hesablarının, mal və xidmət 
siyahılarının  və  müştərilərlə  kontaktların  idarə  edilməsini 
özündə  birləşdirir.  Müştərilərin  dəstəklənməsi  xidmətinin 
nüvəsi təşkilatın bölmələrindən biri olan müştəri telefon mərkə-
zidir ki, bu da müştərilərlə qarşlıqlı münasibətlərin metodiki və 
təşkilati  planda  idarə  edilməsini  telefonla  həyata  keçirir. 
Müştəri  telefon  mərkəzləri  adətən  kompüterləşdirilmiş 
verilənlər  bazası  ilə  telefon  zənglərinin  avtmatlaşdırılmış 
paylanması sisteminin inteqrasiyasına əsaslanır. 
Müştərilərlə  qarşılıqlı  münasibətlərin  idarə  edilməsi 
sistemləri üçün tətbiqi proqramların iri regional bazarı ABŞ və 
Kanadadır  ki, 2001-ci  ildə  bunların  payı  60%-dən  çox  idi. 
2004-cü  ildə  bu  göstərici  64%-ə  yüksəlmişdi.  Qərbi  Avropa 
bazarı  sözü  gedən  illərdə  36%  xüsusi  çəkiyə  malik  olmuşdur. 
Bu  bazar  olduqca  çoxsaylı  fraqmentlərə  parçalanmışdır.  Belə 
ki,  cəmi  5  aparıcı  malgöndərən firma 2%-lik  xüsusi  çəkilərlə 
təmsil olunmuşdur.  

---

 
E L E K T R O N    B İ Z N E S 
 
 
_________________________114___________________________ 
 
Müştərilərin  təqdim  etdikləri  informasiya  əsasında  şirkət 
informasiya  serverində  dar  müştəri  qruplarına  yönəlik  mal 
axtarışı vasitələri işləyib hazırlayır.  
Müştərilərlə  qarşılıqlı  münasibətlərin  idarə  edilməsi 
sistemlərinin  təkmilləşdirilməsinin  vacib  istiqamətlərindən  biri 
müştərilərə öz alıcılıq qabiliyyətlərinə nəzarət etmək imkanının 
verilməsidir.  Bəzi  şirkətlər,  alıcı  qeydiyyata  düşdükdən  sonra, 
ona  satıcı  ilə  qiymət  razılaşmaları  etmək  imkanı  yaradır.  Belə 
ki,  alıcı  bu  cür  şirkətin  informasiya  serverində  qeydiyyata 
düşdükdən  sonra  həmin  server  qiymətləri  də  göstərilməklə 
malgöndərənlərin  siyahısını  təqdim  edir.  Alıcı  real  vaxt 
rejimində və ya elektron poçtla öz qiymət variantını təklif edir. 
Bunun  əsasında  satıcılar  müvafiq  qərar  qəbul  edirlər. 
Müştərinin  serverdə  saxlanan  malalma  statistikası  satıcıya 
təqdim edilməklə reytinqi qiymətləndirilir. Reytinqi yüksək olan 
alıcı qiymətdə güzəştlə mükafatlandırıla bilir. 
Müştərilərlə  qarşılıqlı  münasibətlərin  idarə  edilməsi 
texnologiyası aşağıdakı elementləri özündə birləşdirir: 
•
 
Müştərilərlə  qarşılıqlı  fəaliyyətin  bütün  hallarında 
operativ  əlçatanlıq  təmin  edən  informasiyanın  vahid 
saxlanc yerinin mövcudluğu; 
•
 
Zəruri qərar qəbulu üçün lazım olan, müştərilər barədə 
toplanan informasiyanın daimi və müntəzəm təhlili. 
 
ELEKTRON BİZNESDƏ MAL VƏ XİDMƏTLƏRİN 
İSTEHLAK DƏYƏRİNİN ARTIRILMASI METODLARI 
 
İxtiyari  elektron  ticarət  və  ya  servis  şirkəti  iki  qrup 
təşkilatlarla,  kiberfəzada  fəaliyyət  göstərən  şirkətlərlə  və  eyni 
tip  mal  və  xidmətlər  satan  ənənəvi  şirkətlərlə  rəqabət  aparır. 

---