E. M. Hacizadə

 
 
 
İnvestor və kreditorları siyasi riskdən sığortalayan  İnvestisiya Təminatları üzrə 
Çoxistiqamətləi Aqentlik; 
 
Beynəlxalq investorlarla onları qəbul edən ölkələr arasında mübahisələrin həlli ilə 
məşqul olan İnvestisiya Mübahisələrini Tənzimləyən Mərkəz. 
DB müxtəlif ölkə tiplərinə kreditləri təyin edilmiş təsnifat və meyarlar üzrə verir. Burada 
əsas göstərici kimi UDM-in müvafiq Atlas metodu ilə hesablanan adambaşına düşən nisbəti 
ötürülür və kredit vermədə DB aşağıdakı ölkələr qrupunu təsnifləşdirir: 
 
Kiçik gəlirli ölkələr - /745$-ə qədər/; 
/; 
 
Yüksək gəlirli ölkələr - /9206$-dan çox/. 
, ticarət və tədiyyə balansının formalaşması, portnyorluq, xarici ticarət 
əlaqə
 ilə  əlaqədar da 
 də ondan asılığı 
 iqtisadi modellər 
çmiş sosialist 
g
 
Gəlirləri orta səviyyədən yüksək olan ölkələr - /2975$-9205$
DB-də ölkələr və reqionlar üzrə  gəlirlər toplusu hər il 1 iyul tarixinə hesablanaraq 
hazırlanır. Bu rəsmi analitik tətifatlandırılma 30 iyun tarixində bitən DB-nin maliyyə ilində təsbit 
olunur. Borclar təsnifatına görə isə hər il yanvar ayının sonuna korrektələr aparılır. 
Ölkə tipinin müasir strukturu tarixi təkamülün  şərtləri fonunda təşəkkül tapmışdır. Onun 
sistem mükəmməliyi daha çox kapitalizmin inkişafı ilə bağlıdır. Məhz kapitalist münasibətlərinin 
inkişafı yeni kardinal tipli dövlət modelinin yaranışına rəvac vermişdir. Müasir zamanda model 
sistemi daha qabarıq ahəng almışdır. Buna görə  də yeni reallıqlar fonunda ökələrin iqtisadi 
inkişafı onların seçdiyi iqtisadi modellərdə də xarakterizə edillir [121]. 
Dövlətin büdcəsinin
lərinin tənzimlənməsi və digər bu amillər dairəsinin  əlaqələndirilməsi, iqtisadi inkişafın 
strategiya və taktikası dövlətin subyektiv seçimdə  əks olunur. İqtisadi model yaxın müddətli 
məqsəd və gözlənilən inkişaf seçimindən asılı olaraq hakimiyyət keçidləri
müvafiq dəyişikliklərlə məruz qalır. Model ölkə tempinin təkamülünə təsir etsə
o qədər də ciddi deyildir. Buna misal olaraq indi dəbdə olan monitar, neoliberal
aktiv olaraq yüksək inkişaf etmiş  və  həm də geridə qalmış, xüsusən də ke
ölkələrində tətbiq edilməkdədəir. 
Qəbul olunmuş qaydaya görə bütün ölkələr dünya iqtisadiyyatında və beynəlxalq 
münasibətlərdə mövqeyinə görə əsasən 3 qrupa bölünür: 
I.
 
İqtisadi inkişaf etmiş dövlətlər; 
II.
 
Orta inkişaf səviyyəli və aralıq qrup ölkələr; 
III.
 
Zəif inkişaf etmiş ölkələr /BMT-nin adlandırğığı kimi inkişaf etməkdə olan ölkələr/. 
İqtisadi inkişaf etmiş dövlətlər haqqında mülahizə yürüdərkən qeyd olunmalıdır ki, bu 
dövlətlər demək olar ki, hamılıqla postindustrial inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşlar. Burada 
kənd 
mal həddə 
ə bu dövlətlər 
trlərə görə də 
təsərrüfatının ÜDM-də xüsusi çəkisi stabilləşmiş, sənayeləşmə  həcmi opti
çatmış, xidmətlər sferası 60-70% həcmlərini fəth etmişdir. Xarici iqtisadi əlaqələrd
çox yüksək diversifikasiyalı ixraca nail olmuşlar. Bütün bu ölkələr iqtisadi parame
öz qrupları içərisində fərqli mövqe tuturlar. 
 
Baş ölkələr; 
 
İqtisadi inkişaf etmiş kiçik ölkələr; 
 
«Köçürmə kapitalizmi» ölkələri. 
Baş ölkələr  sırasına böyük altılar: ABŞ, Yaponiya, AFR, Fransa, İtaliya,  İngiltərə 
daxildirlər. Dünyanın nəhəng 500 qeyri-maliyyə korporasiyalarının 80%-u bu ölkələrin payına 
düşür Qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq altılıq özünün beynəlxalq siyasi institutunu yaratmış, 
ziddiyyətlərin həlli, strateci perspektivlərin işlənib hazırlanması  məqsədi ilə yüksək səviyyədə 
müntəzəm görüşlər keçirən bir təşkilata çevrilmişdir. Statistik məlumatlara görə böyük 6-larda 
istehlak olunan ilkin enerji daşıyıcılarında neftin xüsusi çəkisi Yaponiyada 54%, ABŞ-da 38%, 
İngiltərədə 37%, Almaniyada 43%, Fransada 42%, İtaliyada isə 55%-dir. 
işdir. Lakin Kanada öz tarixi xüsusiyyətləri insan, sənaye potensialı və xarici 
iqtis
klubun
fə  və eyni zamanda müəyyən 
Böyük altılar birliyinə neytrallaşdırıcı  və balanslaşdırıcı element funksiyalarını yerinə 
yetirən, ABŞ-la sıx siyasi-iqtisadi əməkdaşlıqda olan Kanada da cəlb edilmişdir. Bu yolla altılıq 
yeddiliyə çevrilm
adi  əlaqədar kompleksinə görə, digər tip dövlətlərə aid edilir. Məsələn, «Beş yüzlər» 
un kapital iştirakında altıların sonuncusu İtaliyadan 5 də
 
81

---

 
 
qə
Sovetl
nra onun varisliyi rolunda çıxış edən Rusiya dünya 
arenas
etmiş bir ölk
 əməkdaşlıq kursu 
götürül
-lar qrupu daha çox 8 
for
ılıq daha çox siyasi birliyi ehtiva edir. Buna 
gör
dər də İsveç, İsveçrə, Avstraliya, Cənubi Koreyadan da geri qalır. 
ər  İttifaqının süqütundan so
ına yeni keyfiyyətdə konseptual-nəzəri görüntüdə demokratik və bazar prinsiplərini qəbul 
ə kimi daxil olmuş, ABŞ  və  Qərblə yaxınlaşmada iqtisadi
müşdür. Rusiyanın böyük iqtisadi potensialı, hərb-siyasi çəkili dövlət olduğu və digər bu 
kimi mühüm cəhətlərini də nəzərə alaraq 7-lər klubunun müəyyən işlərində onun iştirakı təmin 
edilmiş  və beləliklə, 7-lər formal olaraq 8-lərə çevrilmişdir. Bu gün 6
matında çıxış etməyə başlamışdır. Lakin 8 bücaqğ
ə də onun iqtisadi kökləri kövrək təməllidir. 
İqtisadi inkişaf etmiş kiçik ölkələr qrupunu əsasən Qərb Avropanın  İçveçrə, Avstriya, 
Belçi
af Təşkilatı», 
kredi
ka, Hollandiya, Skandinaviya ölkələri, Finlandiya və digər dövlətlər təmsil edirlər. Ümumi 
toplumda nəzərdən keçirilən ölkələr kiçik istisnalar olmaqma əksərən mühüm beynəlxalq, hərbi-
siyasi, maliyyə-iqtisadi təşkilatlarda, o cümlədən, «İqtisadi  Əməkdaşlıq və  İnkiş
tor ölkələrin qeyri-formal birliyi - «Paris klubu», kommersiya banklarının, kreditorların 
rəsmi borc alanlarla danışıqlar aparan təşkilatı - «London klubu», Şimali Atlantika - NATO hərbi 
siyasi bloku, Avropa Birliyi, ATƏT və sair təşkilatlarda birləşmişlər. 
 «Köçürmə kapitalizmi» ölkələr  qrupunu  əsasən Kanada, Avstraliya, Yeni Zellandiya, 
Cənubi Afrika Respublikası  və  İsrail təmsil edirlər.  İlk dörd ölkə Böyük Britaniya 
kalonizasiyasının törəmələridirlər. Faktiki olaraq bütyün bu ölkələr feadol qurluşu keçmədən 
immiqrantlar hesabına öz dövlətlərini yaratmışlar. Hazırda bu ölkələrdə nəhəng sənaye potensialı 
formalaşmış, onlar bir sıra nüfuzlu TMK-ların ana ölkələrinə çevrilmişlər. Bu ölkələrin səciyyəvi 
xüsusiyyətlərini isə başlıca olaraq /İsraildən savayı/ müstəmləkə mərhələsində olduğu kimi, yenə 
də dünya iqtisadiyyatında xarici ticarətdə aqrar xammal ixtisaslaşmasını ilə  fərqlənməsi təşkil 
edir. 
Orta inkişaf səviyyəli və aralıq qrup ölkələr qrupu geniş nomenklaturlu deyildir. Lakin 
geniş olmayan bu tipoloci strukur da müvafiq subtəsnifata malikdir: 
iş ölkələri. 
ələri
 
Qərbi Avropanın orta inkişaf etmiş ölkələri; 
 
Mərkəzi və Şərqi Avropanvın orta inkişaf etm
Qərbi Avropanın orta inkişaf etmiş ölk
 sırasına İspaniya, Portuqaliya, Yunanıstan və 
İrlandıya daxildirlər. 
Mərkəzi və  Şərqi Avropanvın orta inkişaf etmiş ölkələri  sırasını isə  əksərən postsosialist 
dövlətləri təmsil edirlər. 
Yeni inkişaf templəri bu konfiqurasiyanın sərhədlərini yumaq ərəfəsindədir. Belə ki, 
Avropanın birləşməsi prosisi bu qütbülüyü mülayimləşdirmişdir. Artıq 2000-2004-cü illər 
ərzində AB və NATO-nün sərhədləri genişlənmiş  və ölkə tiplərinin fərqlilik diapozonu bu 
çevrədə daha da daralmışdır. 
Zəif inkişaf etmiş ölkələr tipi ən böyük toplumu əhatə edir. Müvafiq siyahıya planetin 
75% 
Asiya, Afrika, Latın Amerikası  və Okeaniyanın çeşidli ölkələri 
daxild
n inkişafı xeyli ləngimiş və onların əksəriyyəti 
müst
ırada tam hamar deyildir. İqtisadi, ölkənin əhali 
və sa
əhalisini cəm edən 
irlər. Bu ölkələrdə kapitalist münasibətlərini
əmləkə zonasını əhatə etmişlər. Lakin bu s
hə həcmi parametrləri onlarında fərqliliyinin əsaslandırmışdır. Burada əsas ölkələr tipini - 
Braziliya, Çin, Hindistan, Pakistan, Türkiyə  və Meksika kimi dövlətlər təmsil edirlər. Digər 
təsnifatda isə  kapitalizmin yetkin inkişafı  ərəfəsində olanlar yer tuturlar. Buraya isə  aşağıdakı 
tipoloji bölgü xasdır: 
 
ilkin asılı kapitalizmin köçürülmüş ölkələri - Argentina, Uruqvay; 
 
kapitalist inkişafın nəhəng anklav ölkələri - Venesuella, Çili, İran, İrak, Əlcəzair; 
 
xarici inkişaf oriyentirli ölkələr - Kolumbiya, Peru, Misir, Tunis, Filippin; 
 
plantasiya təsərrüfatdan asılı kiçik ölkələr qrupu - Kuba, Nikaraqua, Qnduras; 
 
konsessiyalı inkişafın kiçik ölkələri - Yamayka, Suriam, Qabon, bostvana; 
 
kiçik və balaca ölkələr - Böyük Kayman, Yeni Kolidoniya, Malta, Kipr; 
 
böyük olmayan neft ixracatçısı ölkələri - BƏƏ. Qatar, Səudiyyə Ərəbistanı, Bruney; 
 
nəhəng kiçik gəlirli ölkələr - İndoneziya, Banqladeş, Nigeriya. 
 
82

---