E. M. Hacizadə
Yüklə 5,12 Kb. Pdf görüntüsü
|
Sosial rifah göstəriciləri sistemində təhsil və mədəniyyətlə bağlı göstəricilər də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Sosial sferanın mühüm göstəricilər sistemi sosial müdafiə də əksini tapır. m indikatorlarının statistik şəbəkədə məxsusi təsnifatı mövcuddur. xtəlifliyinə baxmayaraq burada prinsiplər mahiyyətcə ümumidir. əkanda müvafiq göstəricilər sisteminin özünə məxsusluğu da . Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi bu şəbəkədə əməklə bağlı göstə aviləsi, kontrakt baglanmış və ya şifahi razıla yi ödənilməyən ailə işçiləri bu kateqoriyaya aid edilir. lumatlar daxili işlər orqanları tərəfindən verilən əhalin anı tərtib gəlmə və getməyə dair statistik uçot s ınlar və məcburi köçkünlər haqqın şəhərlərinin icra hakimiyyəti orqanlarının məlum Əhalinin siyahıya alınması zamanı sorğu olunan hər bir şəxs inə əsasən yazılır. Əhalinin sayının cari hesablanması əhalinin son siyahıya alınmasının yekunlar ərazidə doğulanların və buraya gələnlər əhali sayına artırılır və bəti siyahıyaalınmanın yekunlar ı dövrdə əhalinin sayı dəqiqləşdirilir [98, 103]. alisi qisminində təsnif şanmalar haqqında məlumatlar Və nigahı hazırlanmas nların sayına yalnız diri doğulmuşlar daxildir. Ölümün sə bədbə amələrindəki qeydlə ölüm g Sosial müdafiənin ən mühüm elementlərini pensiya təminatı, tibbi, işsizlik və təbii fəlakətlərdən qorunmanı əhatə edən sosial sığorta təşkil edir. İqtisadi inkişaf və dövləti struktur keyfiyyətindən asılı olaraq sosial müdafiə elementləri üzrə konfiqurativ düzüm müxtəlif səpkidə formalaşır. Sosial sferanın təcəssü Göstərici çeşidi və forma mü Bununla belə yaşadığımız m nəzərdən qaçırılmamalıdır ricilərin təhlilində onların təsnifatını və şərhini aşağıdakı kimi verir: Əmək ehtiyatları anlayışı altında əhalinin işləmək qabiliyyəti olan hissəsi başa düşülür. Onların tərkibinə təkcə iqtisadi cəhətdən fəal deyil, həm də hazırda işləməyən və iş axtarmayan əmək qabiliyyəti şəxslərin digər kateqoriyaları, o cümlədən, istehsalatdan ayrılmağa təhsil alanlar daxil edilir. İqtisadi cəhətdən fəal əhali bütün işləyənlərin və işsizlərin məcmusunu əks etdirir. İqtisadiyyatda məşğullara muzdla işləyənlər, habelə muzdsuz işləyənlər aid olunur. Daimi, müvəqqəti, mövsümi, təsadüfi və ya birdəfəlik iş olmasından asılı olmayaraq muzdla işləyənlər istənilən mülkiyyət formasındakı müəssisə, idarə və təşkilatın rəhbəri və ya ayrıca şəxslə fəaliyyətin şərtləri barədə yazılı əmək müq şma əldə edilmiş, bunun əsasında pul və ya natura şəklində mükafat alan şəxsləri özündə birləşdirən çoxsaylı işçilər qrupunu səciyyələndirir. Muzdsuz işləyənlər isə müstəqil olaraq özlərini işlə təmin edən şəxslərdir. Həmişə muzdlu işçilərin əməyindən istifadə edən işverənlər, fərdi əsasda işləyənlər və əmə Əhalinin miqrasiyası haqqında mə in yaşayış yeri üzrə qeydiyyatdan keçirilməsi zam ənədlərinin işlənməsi nəticəsi ilə müəyyələşdirilir. Qaçq da informasiya Azərbaycanın rayon və atlarına istinadən dərc olunur. Bir sıra dövlətlərin statistikasında əmək resurslarının strukturunda işçi qüvvəsi göstəricisi tətbiq edilir. «İşçi qüvvəsi» iqtisadi aktiv əhalinin və əmək bircalarında qeydiyyatdan keçmiş işləmək arzusunda olanların məcmusunu kimi anlaşılır. Sosial göstəricilər sisteminin önündə insan faktoru dayanır. Bu faktor ilk öncə özünün say tərkibi parametrləri ilə xarakterikdir. Buna görə də sosial situasiyanın dəyərləndirilməsi öncə əhali sayının təyinatından qaynaqlanır. Əhali haqqında məlumatların əldə edilməsi üçün ilk mənbə əhalinin siyahıya alınmasıdır. milliyətini və ana dilini özü müəyyən edir. Uşaqların milliyyəti və ana dili valideyinlərin dediklər ı əsasında aparılır. Hər il bu ölənlər və buradan köçənlər isə əhalinin sayından çıxılır. Növ ına əsasən əvvəlki siyahıya alınmalar aras Statistik metodologiyada əhali yaşayış yerlərinə görə şəhər və kənd əh ləşdirilir. Bu halda qanunvericilikləridə müəyyənləşdirilmiş qaydada şəhərlər kateqoriyasına aid edilən yaşayış məntəqələri şəhər yerləri hesab olunur və qalan bütün yaşayış məntəqələri isə kənd yerləri sayılır. Doğum, ölüm, nigah və bo təndaşlıq Aktlarının Dövlət Qeydiyyatı orqanları tərəfindən tərtib olunan doğum, ölüm, n bağlanması və pozulması haqqında müvafiq məlumatların statistik cəhətdən hər il işlənib ı əsasında əldə edilir. Doğula bəbləri haqqında informasiya mənbəyi ölümə səbəb olmuş xəstəlik, xt hadisə, qətl, özünəqəsd kimi ölüm haqqında şəhadətn rdən ibarətdir. Bu sənədləri ümumiləşdirilmək üçün ölüm haqqında akt qeydləri ilə birlikdə dövlət statistika orqanlarına göndərilir. Doğum və östəriciləri təyin olunmuş müvafiq əmsallar vasitəsi ilə təhlil edilir: 74 Doğum və ölüm səviyyəsinin ümumi əmsalları - təqvim ilində, müvafiq olaraq doğulanların /diri/ və ölənlərin sayının əhalinin orta illik sayına nisbəti əhalinin hər 1000 nəfərinə hesablanır. Ö əti kimi sosial indikatorları birləşdirir. Həyat əlavə r elmi əaslandırılmış kasıblıq həddində yarlarında əks olunan Həyat səviyyəsini xarakterizə edən yuxarıda nəzərdən keçirilən sosial-iqtisadi göstəricilərlər ayrı-ayrılıqda müəyən rifahi mənzərəni canlandırsa da, təbqiqat və inormatik Təbii artım əmsalı - doğum və ölümün ümumi əmsallarının fərqidir və əhalinin hər 1000 nəfərinə hesablanır. Nigah və boşanmalarının ümumi əmsalları - təqvim ilində qeydə alınmış nigah və boşanmaların sayının əhalinin orta illik sayına nisbətdir və ümumi əmsallar kimi onlar da əhalinin hər 1000 nəfərinə hesablanır. lümün səbəbləri üzrə ölüm əmsalı - göstərilən səbəblərdən ölənlərin sayının əhalinin orta illik sayına nisbətidir. Ölümün ümumi əmsallarından fərqli olaraq o, əhalinin 1000 nəfərinə deyil, 100000 nəfərinə hesablanır. Körpə ölümünün əmsalı - bir yaşadək ölənlərin sayının həmin ildə doğulanların ümumi sayına nisbətidir və hər 1000 diri doğulana hesablanır. Sosial statistikanın ən sayılan və dəyərləndirilən göstəriciləri sırasında həyat səviyyəsini ölçü indikatorları mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Həyat səviyyəsi - əhalinin zəruri material rifah və xidmətlərlə təminatı, onların istehlakının nail olunmuş həddi ilə xarakterikdir. Analoci mahiyyət sovet statistikasında «xalqın rifah halı» kimi səciyyələndirilmişdi. Həyat səviyyəsi kontekstində sosial statistika aşağıdakı vəzifələri qarşıya məqsəd qoyur: əhalinin həyat səviyyəsini hərtərəfli xarakterizə edən göstəricilər sisteminin işlənməsi və təkmilləşdirilməsi; həyat səviyyəsini dinamikasının təhlili; həyat səviyyəsini dəyişkənliyinə təsir edən amillərin, qanunauyğunluğunun müəyyən olunması; əhalinin regionlar, sosial-demokrafik qruplar üzrə həyat səviyyəsi differensasiyasının təhlili; əhalinin material rifah və xidmətlərlə təminatının rasional normalara müvafiqlinin qiymətləndirilməsi. Həyat səviyyəsi həyat dəyəri və həyat keyfiyy dəyəri təsbit olunmuş zaman çərçivəsində rifah və xidmətlər istehlakının pulla qiymətləndirilməsi, həyat keyfiyyəti isə ümumi iqtisadi, huquqi və sosial cəhətləri sinez edərək əhalinin öz həyatının müxtəlif istehlak və maraqlar nöqteyü-nəzərindən təminatlığı və razılığı kimi anlaşılır. Həyat səviyyəsinin və onun keyffiyyətinin yüksəldilməsi iqtisadi artımla müəyyən edilir. İqtisadi artım cəmiyyətin məqsədlərinin mühüm indikatoru kimi əmtəə və xidmətlərin təsbit olunmuş vaxt ərzində həcm yüksəlişidir. İqtisadi artımın keyfiyyət və templəri onun tipindən aslıdır. Burada ekstensiv və intensiv tiplər fərqləndirilir. Ekstensiv artım tempi resursların keyfiyyətini və texnoloji səviyyəni saxlamaqla istehsala esurslar cəlb edilməsi ilə xarakterikdir. İntensiv artım tipi məhsuldarlığın texnoloji təkmilləşməni və resurs keyfiyyətini artırmaqla təmin olunur. Hər iki tip eyni zamanda mövcud olaraq müxtəlif mərhələlərdə bir- birinə üstün gəlir. İqtisadi ədəbiyyatlarda həyat səviyyəsi bir sıra spesevik indikatorları birləşdirir və bu sıraya daha çox aşağıdakılar daxil edilir: firavanlıq - insan inkişafını hərtərəfli təmin edən rifahlardan istifadəetmə; normal səviyyə - insanın fiziki və intelektual gücünü rasional, normalarda bərpa edilməsi; əmək qabiliyyətinin və işçi qüvvənin təkrar istehsalının müvafiq saxlanılması; yoxsulluq və səfalət - rifah və xidmətlərin minimal bioloji me insanın həyat qabiliyyətinin saxlanılması. 75 Yüklə 5,12 Kb. Dostları ilə paylaş:
|