E. M. Hacizadə

 
 
VII FƏSİL 
S STRATEGİYASI 
təş
Mənf
 olan iki qrup amillər müəyyən edir. 
Birbaşa təsir faktorlarına qanunlar, dövlət tənzimləyici təsisatlar, əmək ehtiyatları, təchizatçılar, 
istehlakçılar, rəqiblər dolayı  təsir faktorlarına isə iqtisadi durum, elmi texniki tərəqqi, 
cəmiyyətdə sosial mədəni dəyişikliklər təbii coğrafi və demoqrafik göstəricilər aiddir. 
Biznesin daxili mühitinə  daxili planlaşdırma və idarəetmə prosesində istehsal və satış ilə 
bağlı  şərait təsir edir. Bununla da biznesin daxili və xarici mühit fərqləri yaranır. Belə ki, 
SOSİALLAŞAN BİZNE
 
7.1. Əlve
tləri 
rişli biznes mühitinin adekvat şər
 
Mülkiyyət azadlığı  və bazar subyektinin gerçək müstəqilliyinə  əsaslanaraq iqtisadi, 
kilati, sosial səbəb və tələblərin təsiri qaynaqlanan yüksək risk dəhlizindəni 
keçən  biznes fəaliyyətində başlıca prinsipial cəhət mənfəət götürməkdir. 
ət aspekti başlıca olsa da biznesin məqsəd və  məramının kordinatları 
daha geniş müstəvini  əhatə edir. Bu müstəvini cəmiyyətə lazımı  əmtəə  və 
xidmətlərin təqdim etmək, sahədə  və bazarda qabaqcıl mövqelərə nail olmaq, istehlakçıların 
tələblərini optimal reallaşdırmaq, biznesin inkişafı üçün zəruri vəsait tədarükü qılmaq, öz 
işçilərinə  fəallıq və  səriştə yaratmaq imkanları yaratmaq kimi ümumi prinsipial oriyentirlər 
tamalayır. 
Məşğuliyyət və qayğı kimi ingilis məfhumu  biznes  /business/ kapital formasında dövlət, 
fərdi, korporativ, miqyasında kiçik, orta, iri, həmçinin beynəlxalq və digər subsektorial 
kommersiya funksionallığını  əhatə etdirərək fəaliyyət məqsədini keyfiyyət və  kəmiyyət 
çevrəsində təyin olunmuş zamanla bağlı tapşırıqlara kökləyir. 
Hər bir biznes qrupu öz maraqlarından çıxış edərək müvafiq iqtisadi davranış münasibətləri 
və strategiya əsasında fəaliyyətini tənzimləyir. 
Böyük biznes dövlətin iqtisadi və texniki gücünü nümayiş etdirir. 
Orta biznes daxili iqtisadi konyukturadan asılı olaraq qrupu daxilində rəqabətə istinad edən 
prinsiplər əsasında təşəkkül tapır. 
Kiçik biznes isə əsasən daxili bazara köklənən əmtəə və xidmətləri reallaşdırır. 
Sahibkarlıq potensialı yüksək olan ölkələrdə kiçik və orta biznes aparıcı mövqedə 
dayanaraq iqtisadi inkişafın mühüm təminatçısı rolunda çıxış edir. 
Biznes istehsal, kommersiya və maliyyə tipində növ müxtəlifliyinə görə müvafiq bölgüyə 
məruz qalır: 
 
İstehsal biznesinin siyasi və iqtisadi stabillik şəraitində  və real bazar iqtisadiyyatı 
sferasında məxsusi mövqeyi vardır; 
 
Məramını əmtəə, pul, ticarət mübadilə əməliyyatlarını təşkil edən kommersiya biznesi 
isə ölkə iqtisadiyyatının inkişafında mühüm təminatçısı rolunda çıxış edir. İstehsal 
biznesindən fərqli olaraq kommersiya biznesində mühüm əlamət olaraq nəyi almaq və 
harada yenidən satmaq əhəmiyyət daşayır; 
 
Maliyyə biznesi kommersiya fəaliyyətinin xüsusi növü olaraq mənfəət əldə etmək üçün 
alqı-satqı obyekti kimi spesifik əmtəələr, pul, valyuta, qiymətli kağızlar ticarətini əhatə 
edir. 
Biznes fəaliyyətinin səmərəliliyi onun mühit kompozisiyasının dəyərləndirməsindən keçir. 
Bu baxımdan biznes mühiti həm daxili və həm də xarici mühit əlamətləri üzrə təsnifləşdirilir. 
Biznesin  xarici mühit anlayışı  ətraf mühitin amil və  şərtlərində  əhatə olunaraq, firmanın 
fəaliyyətinə  təsir göstərir və ondan qarşılıqlı reaksiya tələb edərək aşağıdakı xassələrlə 
səciyyələnir: 
o
 
faktorların qarşılıqlı əlaqəsi; 
o
 
mürəkkəblik; 
o
 
dinamiklik; 
o
 
qeyri-müəyyənlik. 
Biznesin xarici mühitinin təsirini - birbaşa və dolayı
 
128

---

 
 
təşkilati struktur məqsəd və  məramlar, istehsal texnologiyası, insanlar və onların bacarığı, 
tələblər və ixtisas kim
22]. 
Biznesin fəaliyy
şdir. O, adi ticari 
rtimentlərini» və  hətta hərbi biznesidə 
trukturu yuxarıda qeyd olunan üç əsas 
tiqa
Bu mənada risk 
ışdır. Risketmə 
illərində ABŞ-da 
işdir. 
iqtisadi sistemin tələbləri 
əsasın
ini hər bir 
ölkən
inform
müvafiq t
m
xidm
i ilə ədalətin təminatı; 
şsizliyi mülayimləşdirməklə makroekonomik sabitlik və 
əminatı [99, 124, 127]. 
i, biznes fəaliyyətin bazarın son dərəcə azadlığı olduğu  şəraitdə 
belə 
i faktorlar daxili biznesin mühitini təşkil edir [17, 99, 1
ətinin növ müxtəlifliyinin sahəvi məkanı daha geni
əməliyyatlardan başlamış müxtəlif tipik biznes «asso
zündə  əhatə edir. Bununla belə biznes fəaliyyətinin s
ö
is
mət üzərində qurulur. 
Biznes fəaliyyəti risk amilindən xalis formatda «sığortalanmamışdır». 
fenomeni biznes işində ayrıca bir istiqaməti - vençur biznesini formalaşdırm
mənasını ifadələndirən  vençur biznesi  fəaliyyət orbitinə ötən  əsrin 60-cı 
qovuşmuşdur. Növbəti onillikdə onun çevrəsi Avropaya bazarlarını da əhatə etm
Yüksək biznes riskliliyi ilə fərqlənən vençur kapitalı məxsusi sxematik hərəkət strukturuna 
malikdir. Bu sxematik quruluşa görə vençur kapitalisti özəl kompaniya yaradaraq investorlardan 
pul yığımı  təşkilini təmin edir. Sonra isə  cəlbedici biznes layihəsi və onu gerçəkləşdirməyə 
müqabil sahibkar axtarışı aparılır. Müvafiq layihə ekspertizasından sonra investora nizamnamə 
fondu və ya səhmlər paketi müqabilində, bir neçə il müddətinə mübadilə  zəminində  fəaliyyət 
təklif olunur, nəticədə biznes riskini bölüşdürən tərəflər uğur perspektivində  mənfəət sahibinə 
çevrilirlər. Empirik olaraq məhdud zaman kəsiyində yüksək riskli mənfəət üçün hesablanan 
vençur biznesi alim potensialı  və mühəndis istedadını sintez edərək  ən geniş  mənada elmi-
texniki işləmələrin kommersiyalaşmasının sürətləndirilməsi xidmətində bulunur, mürəkkəb 
strukturlu biznes layihələrinin reallaşmasına zəmin yaradır. 
Biznesin mənsub olduğu məxsusi subyektləri vardır və o, ictimai-
da quruluş alaraq insan cəmiyyətinin bütün tarixi formalarında kateqoriya xarakterlidir. 
Biznes subyekti istənilən sövdələşmənin aktiv tərəfidir. O, sövdələşməyə hazırlıq və reallaşma 
prosesində hüquq və  məsuliyyətlərin məcmusu təşkil edir. «Biznes subyekti» term
in normativ-hüquqi sisteminə müvafiq olaraq müxtəlif cür şərh edilə bilər. Lakin bu şərhin 
hamı üçün mumkün ümumi olan cəhətləri vardır. Belə ki, biznes subyekti qismində fiziki və 
hüquqi şəxslər, bələdiyyələr və sair bu kimi təsisatlar çıxış edə, işküzar maraqları rəhbər tutaraq 
müvafiq ərazi qanunverigiliyi şəraitində istənilən kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul ola bilərlər. 
İ gü
ş zar münasibətləri ümumi məxrəcə gətirən təşkilati hüquqi formalar məcmu kimi biznes 
infrastrukturu çıxış edir. Biznes infrastrukturu kredit, gömrük sistemi, kommersiya bankları, 
fond, valyuta, əmtəə, xammal, əmək bircalarında vasitəçilik təşkilatlandırılması, qeyri-birca 
vasitəçiliyi, auksionlar, vergi sistemi, sığorta, reklam, auditor, konsaltinq kompaniyaları, 
asiya, agentlikləri və kütləvi informasiya vasitələri, ticarət palataları, fondlar və digər 
əsisatlarla əhatə olunur. 
Məlum olduğu kimi, bazar iqtisadiyyatı rəqabət azadlınqlı sahibkarlıq, korporativ və xüsusi 
mülkiyyət, liberal qiymətlər və başlıca olaraq iqtisadiyyatın idarəedilməsində dövlətin rolunun 
əhdud, lakin effektli nizamlayıcı funksiyasına  əsaslanır. Səmərəli istehsal, keyfiyyətli 
ətlər, çevik idarəetmə strukturu, dayanaqlı maliyyə recimi, optimal kredit siyasəti və digər 
iqtisadi kateqoriyalar mükəmməl bazar funksiyalı iqtisadiyyatın atributları sırasındadır [9, 17]. 
Bazar iqtisadiyyatının müxtəlif imkanları  səviyyəsində dövlət biznes fəaliyyətinin 
inkişafına fiskal, maliyyə-kredit siyasəti ilə üç istiqamətdə yardımçı olur: 
A.
 
Rəqabəti dəstəkləməklə səmərəliliyin artırılması; 
 
B. Vergi sistemi və bölgü prinsip
bitləşdirmək, i
C.
 
İnflyasiyanı sa
ın t
iqtisadi artım
Tarixi təcürbə göstərir k
dövlət dəstəyinə ehtiyaclıdır. Bu ehtiyaclar təkcə normativ-huquqi sferanı  əhatə etmir. 
Dövlətin dəstəyi dünya bazarında çıxışda da özünü göstərir.  Ən nəhəg biznes layihələri dövlət 
dəstəyi olmadan kerçəkləşməsi çətindir. Dövlətin maraqları olmadığı yerdə biznes fəaliyyəti heç 
bir səmərə verməz. 
7.2. Sahibkarliq fəaliyyətinin prinsipal tələbləri 
 
 
129

---