Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 141.
- Parametrlərdən birinin sabit qalması ilə qazda baş verən proses izoproses adlanır
- Parametrlərdən biri sabit qaldıqda, digər ikisi arasındakı miqdarı asılılığı göstərən qanunlar qaz qanunları adlanır
- Deməli, sabit temperaturda verilmiş kütləli ideal qazın təzyiqinin həcmə hasili də sabit kəmiyyətdir
- Şəkil 142.
- Şəkil 145
121 Bu ifadənin hər tərəfini - ə bölüb, olduğunu nəzərə almaqla, hal tənliyini kimi də yazmaq olar. Hal tənliyini başqa formada da yazmaq olar. Bunun üçün tənliyin hər tərəfini - yə bölmək kifayətdir. Onda tənlik şəklində olar. Verilmiş kütləli qaz üçün nisbəti sabit ədəd olduğu üçün bərabərliyin sağ tərəfi sabit ədəddir. Onda hal tənliyi üçün həm də şəklində ifadə almış olarıq. Bu ifadəyə görə qazın hər hansı parametrinin dəyişməsi digər parametrlərin elə dəyişməsinə səbəb olur ki, bu zaman qazın təzyiqinin həcmə hasilinin temperatura nisbəti verilmiş kütləli qaz üçün sabit qalır. Qeyd edim ki, ideal qazın hal tənliyini şəklində Mendeleyev, şəklində isə Klapeyron almışdır. İdeal qazın halını xarakterizə edən parametrlərdən birinin dəyişməsi digərlərini də dəyişdirdiyinə görə, bu halda deyilir ki, ideal qaz halını dəyişir və ya qaz bir haldan digər hala keçir. Hal tənliyinə görə qazın halının dəyişməsi elə baş verməlidir ki, bu zaman olsun (şəkil 141). Universal qaz sabitini nəzərə almaqla, orta kvadratik sürət üçün həm də , hal tənliyini nəzərə almaqla isə və ifadələrini alarıq. Şəkil 141. QAZ QANUNLARI. Praktikada çox vaxt qazın makroskopik parametrlərindən hansısa biri sabit qalır. Parametrlərdən birinin sabit qalması ilə qazda baş verən proses izoproses adlanır. 122 Aydındır ki, üç müxtəlif izoproses mümkün ola bilər. Həmin proseslər izotermik ( ), izobar ( ) və izoxor ( ) proseslər adlanır. Parametrlərdən biri sabit qaldıqda, digər ikisi arasındakı miqdarı asılılığı göstərən qanunlar qaz qanunları adlanır. Adı çəkilən proseslərə uyğun qaz qanunları Boyl - Moriott, Gey Lüssaq və Şarl qanunları adlanır. Boyl - Moriott qanunu. Boyl və Moriott izotermik prosesi öyrənmişlər, yəni qazın temperaturunu sabit saxlamaqla, onun təzyiqi və həcmi arasında asılılığı təcrübi yolla müəyyənləşdirmişlər. Bu asılılığı ideal qazın hal tənliyindən də almaq olar. Bunun üçün ifadəsində həm nisbətinin (verilmiş kütləli qaz üçün), həm də temperaturun (proses izotermik olduğu üçün) sabit qalması faktını nəzərə almaq lazımdır. Onda sonuncu ifadəni kimi də yazmaq olar . Deməli, sabit temperaturda verilmiş kütləli ideal qazın təzyiqinin həcmə hasili də sabit kəmiyyətdir (Boyl-Moriott qanunu). hasilinin sabit qalması, başqa sözlə, olması deməkdir. Sonuncu ifadəni kimi də yazmaq olar. Bu isə qazın təzyiqinin onun həcmi ilə tərs mütənasib olması deməkdir (şəkil 142). Belə məlum olur ki, Boyl - Moriott qanununu, başqa sözlə, aşağıdakı kimi də ifadə Şəkil 142. etmək olar: Sabit temperaturda verilmiş kütləli ideal qazın təzyiqi onun həcmi ilə tərs mütənasibdir (şəkil 143). Sabit temperaturda verilmiş kütləli qazın təzyiqinin onun həcmindən asılılığını göstərən əyri izoterm əyrisi adlanır. 123 Müxtəlif temperaturlara uyğun bir neçə izoterm əyrisi çəkək. Hansı əyriyə uyğun temperaturun böyük (və ya kiçik) olduğunu müəyyənləşdirək (şəkil 144). Şəkil 143. Şəkil 144. Həcmi sabit saxladıqda emperaturuna uyğun izoterm üçün təzyiq böyük olduğu üçün,. həmin əyriyə uyğun temperatur da böyük olacaq ( – ə əsasən). Başqa sözlə desək, olacaq. Gey Lüssaq qanunu. Gey Lüssaq izobar prosesi öyrənib, yəni ideal qazın təzyiqini sabit saxlamaqla təcrübi yolla onun həcminin temperaturdan asılılığını müəyyənləşdirib. Bu asılılığı ideal qazın hal tənliyindən də çıxarmaq mümkündür. Bunun üçün tənliyin hər tərəfini - yə bölmək kifayətdir. Onda alınar. - in , verilmiş kütləli qaz üçün nisbətinin və izobar proses üçün - nin sabitliyini nəzərə alsaq, sonuncu ifadəni kimi də yazmaq olar. Deməli, sabi təzyiqdə verilmiş kütləli ideal qazın həcminin temperatura nisbəti də sabit kəmiyyətdir (Gey Lüssaq qanunu) (şəkil 145). Bu qanunun riyazi ifadəsi şəklində olacaqdır. Şəkil 145 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|