Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Temperatur. Temperatur tarazlığı
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Temperatur. Temperatur tarazlığı.
- Bolsman sabiti - enerji vahidləri ilə ölçülən temperaturla Kelvinlərlə ölçülən temperatur arasında əlaqə yaradır
- İDEAL QAZIN HAL TƏNLİYİ.
- İdeal qazın hər üç makroskopik parametrləri arasındakı miqdarı asılılığı göstərən düstur ideal qazın hal tənliyi adlanır
- Universal qaz sabiti - ədədi qiymətcə 1 mol miqdarında götürülmüş qazın temperaturunu 1K dəyişmək üçün görülən işə bərabər olan kəmiyətdir
118 Temperatur. Temperatur tarazlığı. Müxtəlif temperaturlu cisimlər arasında istilik mübadiləsi baş verir. Bu zaman isti cisim istiliyinin bir hissəsini soyuq cismə verərək soyuyur, soyuq cisim isə aldığı istiliyin hesabına qızır və nəticədə cisimlərin temperaturları bərabərləşir. Bu halda deyilir ki, cisimlər istilik tarazlığı halına gəlirlər. İstilik tarazlığı halında cisimlərin malik olduğu temperatur qərarlaşmış temperatur adlanır. İstilik tarazlığı halında cisimləri təşkil edən zərrəciklərin xaotik hərəkətinin orta sürəti eyni olur. Bu isə onların orta kinetik enerjilərinin eyni olması deməkdir. İdeal qazın təzyiqi üçün aldığımız ifadəsini şəklində yazmaqla, həmin ifadədən alarıq. Bu ifadədən aydın olur ki, istilik tarazlığı halında müxtəlif qazlar üçün eyni olduğundan nisbəti də eyni olmalıdır. Müxtəlif qazları ( ) 0 o C temperaturlu buzun içərisində saxlamaqla, onları temperatur tarazlığına gətiriblər və hər bir qaz üçün nisbətini təyin ediblər. Bu nisbətin bütün qazlar üçün istilik tarazlıq halında eyni olması sübut olunub. Belə çıxır ki, nisbəti istilik tarazlığı halında müxtəlif qazlar üçün eynidir. Həmin kəmiyyəti « » ilə işarə ediblər: . Bu nisbəti başqa temperatur halı üçün də müəyyən edən zaman (həmin qazları 100 o C temperaturlu suyun içərisində saxlamaqla), temperatur tarazlığında həmin nisbətin müxtəlif qazlar üçün yenə eyni olduğu müəyyən edilib və əlavə olaraq aydın olub ki, bu halda – nın qiyməti əvvəlki qiyməti ilə müqayisədə böyükdür. Belə çıxır ki, temperaturdan asılı olan kəmiyyətdir: . Bərabərliyə keçsək, alarıq. Burada « » - mütənasiblik əmsalı olub, Bolsman sabiti adlanır. - enerji vahidləri ilə ölçülən temperatur, – isə dərəcələrlə (Kelvinlərlə) ölçülən temperaturdur və qazın mütləq temperaturu adlanır. Belə çıxır ki, Bolsman sabiti - enerji vahidləri ilə ölçülən temperaturla Kelvinlərlə ölçülən temperatur arasında əlaqə yaradır. 119 Bu sabitin ədədi qiyməti – dir. ifadəsində olduğunu nəzərə alsaq, alarıq. Buradan isə molekulyar – kinetik nəzəriyyənin əsas tənliyi üçün şəklində ifadə alınır. Belə çıxır ki, ideal qazın təzyiqi onun konsentrasiyasından və mütləq temperaturundan asılı olur. ifadəsindən həmçinin mütləq temperaturun fiziki mənası aydın olur. Belə ki, olduqda, olur. Buradan isə və ya , alınır. Deməli, mütləq temperatur dedikdə, elə temperatur başa düşülür ki, həmin temperaturda qazın təzyiqi və həcmi sıfır olur. Bu isə xaotik hərəkətin dayanması və ya zərrəciklərin «donaraq» zərbə vura bilməməsi deməkdir. Ona görə də qazın zərbə təzyiqi sıfır olur. Həcmin sıfır olması isə xaotik hərəkətin kəsilməsi nəticəsində qaz zərrəciklərinin həcmə paylana bilməməsi və qabın dibinə çökərək cüzi həcm əmələ gətirməsi ilə əlaqədardır. Mütləq temperaturun vahidi BS - də əsas vahiddir və Kelvinin şərəfinə 1K (Kelvin) adlanır. Kelvin xaotik hərəkətin sürətinin temperaturdan asılı olaraq dəyişməsinin əsasında temperatur şkalası yaratmışdır. Kelvin şkalası adlanan bu temperatur şkalasının sıfır qiyməti xaotik hərəkətin kəsildiyi ana uyğun gəldiyi üçün, bu temperatun mənfi qiyməti yoxdur. Selsi temperaturu ilə Kelvin temperaturu arasında kimi münasibət vardır. Xaotik hərəkətin kəsildiyi ana uyğun temperaturu mütləq sıfır temperaturu adlanır. Bu temperaturun Selsi şkalasında qiyməti –273 0 C – yə uyğun gəlir. ifadəsində sol tərəf – yə bərabər olduğundan, sağ tərəf də - yə bərabər olmalıdır, yəni olmalıdır. Buradan da qaz molekullarının orta kinetik enerjisi üçün ifadəsini alarıq. İndi də xaotik hərəkətin sürəti üçün düstur çıxaraq. Kinetik enerji üçün 120 aldığımız ifadəsini ifadəsi ilə müqayisə etsək, xaotik hərəkətin sürətinin orta qiyməti üçün alarıq. Qaz zərrəciklərinin xaotik hərəkətinin orta sürəti üçün alınmış bu ifadə orta kvadratik sürət adlanır. İfadədən göründüyü kimi, xaotik hərəkətin orta sürəti qazın mütləq temperaturundan kökaltı, zərrəciyin mütləq kütləsindən isə tərs mütənasib asılıdır. İDEAL QAZIN HAL TƏNLİYİ. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, ideal qazın halı kimi üç makroskopik parametrlə xarakterizə olunur. Bu parametrlərin biri digərindən asılıdır, yəni bunlardan birinin dəyişməsi digərinin də dəyişməsinə səbəb olur. İdeal qazın hər üç makroskopik parametrləri arasındakı miqdarı asılılığı göstərən düstur ideal qazın hal tənliyi adlanır. Bu üç parametrin bir-birindən hansı formada asılı olduğunu təcrübi yolla Mendeley və Klapeyron müəyyənləşdirdiyinə görə, hal tənliyi həm də Mendeleyev – Klapeyron tənliyi adlanır. Adı çəkilən tənliyi molekulyar kinetik nəzəriyyənin əsas tənliyindən, yəni düsturundan da almaq olar. Bunun üçün ifadədə olduğunu nəzərə almaq lazımdır. Onda , buradan isə alarıq. Sonuncu ifadədə yazmaqla, alınar. hasili, iki sabit ədədin hasili kimi, sabit ədəddir. Bu hasili « » ilə işarə edirlər və universal qaz sabiti adlandırırlar ( ). Universal qaz sabiti üçün alarıq. Universal qaz sabiti - ədədi qiymətcə 1 mol miqdarında götürülmüş qazın temperaturunu 1K dəyişmək üçün görülən işə bərabər olan kəmiyətdir. Dediklərimizi nəzərə alaraq, sonuncu ifadəni və ya kimi yazarıq ki, bu da ideal qazın hər üç makroskopik parametr arasındakı asılılığı göstərən hal tənliyidir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|