17.2-rasm. O’zbekistonda xususiy korxona xususiyatlari
Xususiy korxona sof aktivlarining qiymati qonun
hujjatlarida belgilangan
tartibda aniqlanadi.
Xususiy korxona mulkdori korxonani rahbar sifatida yakka boshqaradi,
korxona nomidan ishonchnomasiz ish ko‘radi, uning manfaatlarini ifodalaydi,
xususiy korxonaning pul mablag‘larini hamda boshqa mol-mulkini tasarruf etadi,
shartnomalar, shu jumladan mehnat shartnomalari tuzadi, ishonchnomalar beradi,
banklarda
hisobvaraqlar ochadi, shtatlarni tasdiqlaydi, korxonaning barcha
xodimlari uchun majburiy bo‘lgan buyruqlar chiqaradi va ko‘rsatmalar beradi.
Xususiy korxona mulkdori quyidagi huquqlarga ega:
-
xususiy korxona ustaviga qonun hujjatlarida belgilangan tartibda
o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish;
-
xususiy korxonani qayta tashkil etish va tugatish to‘g‘risida qaror qabul
qilish;
-
xususiy korxonaning soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar to‘langanidan
keyin qolgan foydasidan o‘z ixtiyoriga ko‘ra foydalanish;
-
xususiy korxonaga tegishli mol-mulkni
boshqa shaxsga berish, ijaraga
berish, garovga qo‘yish, boshqa yuridik shaxslarning ustav fondiga hissa sifatida
kiritish yoki ushbu mol-mulkni boshqacha usulda tasarruf etish.
-
Xususiy korxona mulkdori qonun hujjatlariga muvofiq boshqa
huquqlarga ham ega bo‘lishi mumkin.
Xususiy korxona mulkdori:
-
ustav fondini shakllantirishi;
-
o‘ziga qarashli korxonani yakka boshqarishi shart.
-
Xususiy korxona mulkdori zimmasida qonun hujjatlariga muvofiq
boshqa majburiyatlar ham bo‘lishi mumkin.
Xususiy korxona (ish beruvchi) va xususiy korxonaning xodimi o‘rtasidagi
o‘zaro munosabatlar mehnat to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq mehnat
shartnomasi (kontrakt) bilan tartibga solinadi.
Xususiy korxona o‘z
xodimlariga mehnat haqi, mukofotlar va
kompensatsiyalar to‘lashning shakllari, tizimi hamda miqdorini qonun hujjatlariga
muvofiq mustaqil belgilaydi.
Xususiy korxonada mehnat shartnomasi (kontrakt) bo‘yicha ishlayotgan
shaxslarning mehnatiga haq to‘lash taraflarning kelishuviga ko‘ra, biroq qonun
hujjatlarida Mehnatga haq to‘lash yagona tarif setkasining birinchi razryadi
bo‘yicha belgilanganidan kam bo‘lmagan miqdorda belgilanadi.
Xususiy korxona o‘z xodimlariga xavfsiz mehnat sharoitlarini,
ijtimoiy
himoya choralarini ta’minlashi shart va ularning hayoti yoki sog‘lig‘iga
yetkazilgan zarar uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda javobgar bo‘ladi.
Xususiy korxona o‘z xodimlari uchun qonun hujjatlarida belgilanganiga
nisbatan imtiyozliroq mehnat va ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarni mustaqil
belgilashga haqli.
Xususiy korxonaning mol-mulki natsionalizatsiya qilinmaydi, qonunda
nazarda tutilgan hollar bundan mustasno.
Xususiy
korxonaning
mol-mulki
rekvizitsiya
qilinmaydi,
xususiy
korxonaning mulkdoriga rekvizitsiya qilinayotgan mol-mulkning bozor qiymatiga
muqobil kompensatsiyasi to‘lanadigan
tabiiy ofatlar, avariyalar, epidemiyalar,
epizootiyalar va favqulodda tusdagi boshqa holatlar bundan mustasno.
Xususiy korxona qonun hujjatlariga muvofiq har qanday faoliyat turlarini
amalga oshiradi.
Xususiy korxona bitimlar tuzishda erkindir.
Xususiy korxonalarga tadbirkorlik subyektlari uchun qonun hujjatlarida
nazarda tutilgan imtiyozlar, preferensiyalar va kafolatlar tatbiq etiladi.
Xususiy korxonalar o‘z huquq va manfaatlarini himoya qilish maqsadida
qonunga muvofiq assotsiatsiyalarga (uyushmalarga)
va boshqa birlashmalarga
birlashishlari mumkin.
Xususiy korxona mulkdori xususiy korxonani mol-mulk majmuasi sifatida
sotishga, hadya qilishga, vasiyat qilib qoldirishga yoki uni o‘zgacha usulda boshqa
shaxsga o‘tkazishga haqli.
Xususiy korxona boshqa shaxsga berilgan taqdirda o‘zining firma nomidan,
tovar belgilaridan, xizmat ko‘rsatish belgilaridan hamda mazkur xususiy korxona
va uning mahsulotini, u bajarayotgan ishlarni yoki ko‘rsatayotgan xizmatlarni
individuallashtiruvchi o‘zga vositalardan foydalanish huquqlari,
agar qonun
hujjatlarida yoxud shartnomada boshqacha qoida nazarda tutilgan bo‘lmasa, yangi
mulkdorga o‘tadi.
Xususiy korxona uning mulkdorining yoki qonun hujjatlarida belgilangan
tartibda sudning qaroriga ko‘ra qayta tashkil etilishi mumkin.
Xususiy korxona uning mulkdorining yoki sudning yoxud ro‘yxatdan
o‘tkazuvchi organning qaroriga ko‘ra tugatilishi mumkin.
Xususiy korxonalarning tuzilishi, faoliyati, qayta tashkil etilishi va
tugatilishi sohasidagi nizolar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda hal etiladi.
Xususiy korxona to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzganlikda aybdor shaxslar
belgilangan tartibda javobgar bo‘ladilar.
Dostları ilə paylaş: