Əhsulların istehsalı prosesində xammal, material, yanacaq, elektrik enerjisi

---

M

əhsulların istehsalı prosesində xammal, material, yanacaq, elektrik enerjisi, 

əməyin müxtəlif növləri sərf olunur, əsas kapital ünsürləri – maşın və 

avadanlıqlar, binalar istifadə olunduqca köhnəlir və öz dəyərlərinin bir hissəsini 

amortizasiya ayırmaları formasında istehsal edilən məhsulların üzərinə keçirirlər. 

Dem

əli, bu və ya digər məhsulun istehsalına müəyyən miqdarda canlı və 

maddil

əşmiş əmək sərf olunur və bunlar istehsal xərclərini əmələ gətirir. 

Lakin istehsal x

ərcləri kateqoriyası ilə əlaqədar iqtisadçılar arasında fikir birliyi 

yoxdur. Dem

ək olar ki, iqtisadi məktəblərin hamısının tanınmış nümayəndələri bu 

bar

ədə fikir söyləmişlər. Məsələn, klassik burjua siyasi iqtisadının nümayəndələri 

A. Smit v

ə D. Rikardo istehsal xərcləri haqqında öz mülahizələrini bildirir və onu 

istehsal qiym

əti ilə eyniləşdirirlər. Ingiltərə iqtisadçıları R. Torrens, C. Mill, C. 

Mak-Kulloh bel

ə hesab edirdilər ki, əmtəələrin dəyəri əmək haqqı, mənfəət və 

rentadan ibar

ətdir. J. B. Seyin fikrincə istehsal xərcləri üç amildən – əmək, 

torpaq, kapital 

– əmələ gəlir. Fransız iqtisadçısı N. Senior istehsal  xərclərinin 

izahının subyektiv variantını irəli sürmüşdür. Onun fikrincə dəyərin kəmiyyəti 

işçilərin və sahibkarların şəxsi istehlakdan imtina etmələrinin nəticəsidir. 

 

K. Marksa gör

ə əmtəələrin istehsalı üzrə  cəmiyyətin və müəssisələrin istehsal 

x

ərclərini bir-birindən fərqlən-dirmək lazımdır. Məhsulların hazırlanması ilə 

əlaqədar sərf olunan bütün canlı və maddiləşmiiş (keçmiş) əmək məsrəfləri 

c

əmiyyətin istehsal xərclərini əmələ gətirir.  A. Marşall istehsal xərclərinin 

obyektiv v

ə subyektiv variant-larını birləşdirməyə cəhd göstərmişdir. O, belə 

hesab edirdi ki, istehsal x

ərcləri işçilərin «əziyyəti» və sahibkarların «imtinasının» 

c

əmidir.  Müasir dövrdə Qərb ölkələrin-də istehsal xərclərini həm mahiyyət, həm 

d

ə quruluş və terminologiya cəhətdən onun marksist konsepsiyasından 

f

ərqləndirirlər. Əgər əvvəllər istehsal xərclə-rinin əsas hissəsi istehsalda 

bilavasit

ə çalışan işçilərin əmək haqqından ibarət idisə, hazırda onun tərkibində 

qeyri-

istehsal işçilərinin əməyi, marketinq, idarəetmə, reklam və s. əlaqədar 

x

ərclər çoxluq təşkil edir. 

Kempbell R. Makkonnell v

ə Stenli L. Bryunun  «Ekonomiks» kitabında istehsal 

x

ərcləri belə səciyyələndirilir: «Istehsal xərclərinə mülkiyyətçiyə məxsus olan və 

istehsal prosesi üçün ehtiyatlardan kifay

ət qədər göndərilməsinə təminat verən 

bütün öd

ənişlər daxildir. Burada malgöndərənlərə ödənilən kənar (xarici) xərclər, 

habel

ə daxili xərclər nəzərdə tutulur. Daxili xərclərin ünsürlərindən biri sahibkarın 

yerin

ə yetirdiyi vəzifələrin müqabilində götürdüyü normal mənfəətdir» 

 

Bel

əliklə, müxtəlif iqtisadi məktəblərin nümayəndə-lərinin fikrincə, hər bir 

m

əhsulun istehsalına müəyyən miq-darda iqtisadi ehtiyatlar və ya istehsal 

amill

əri (əmək, kapital və s.) sərf olunur ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində bunlar 

d

əyər forması alır və istehsal xərclərini əmələ gətirir. 

---