Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov

məqsədli  hesab,  yaxud  subhesab  (02  saylı  hesaba)  daxil  etmək  vacibdir.  Həmin 

hesablar balans hesablan olmalıdır (37, №2). Amortizasiya ayırmalan müəssisələrin 

gəlirlərindən istehlak edilmiş əsas vəsaitləri bərpa etmək məqsədi ilə yenidən istehsal 

prosesinə  daxil  edilməlidir.  Amortizasiya  ayırmala-  nnın  hesablanmasında  açıq 

metodun  tətbiqi  bu  sahədə  müəssisələrin  müstəqilliyini  artmr.  Hal-hazırda 

Azərbaycanda amortizasiya ayırmalanmn nor- malan «Azərbaycan Respublikasımn 

Vergi  Məcəlləsi»  ilə  (maddə  114)  əsas  vəsaitlərin  növləri  üzrə  onlann  normativ 

istismar  müddətindən  asılı  olmayaraq  müəyyən  edilmişdir.  Əsas  fondlann  növləri 

üzrə  Vergi  Məcəlləsi  ilə  təsdiq  edilmiş  normalann  seçimində  müəssisələr 

sərbəstdirlər. Həmin norma- lann tətbiqi isə hamı üçün məcburidir. 

Müəssisələrdə  amortizasiya  ayırmalanmn  hesablanması  sxeminin  op- 

timallaşdırılması  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Dünya  ölkələrinin  çoxunda  ay-  nca 

xidmət  növü  kimi  bu  işləri  əmlak  qi)anətləndiriciləri  həyata  keçirirlər. 

Amortizasiyamn  optimallaşdıniması  vergi  islahatlannm  tərkib  hissəsi  kimi  qəbul 

edilməlidir.  Beynəlxalq  standartlarda  və  Azərbaycanın  Milli  Hesablar  sistemində 

ümumi investisiyalarm xalis investisiyalardan və amortizasiya ayırmalarmdan ibarət 

olması  nəzərdə  tutulur.  Əgər  ümumi  investisiyalardan  amortizasiya  ayırmalan 

çıxılarsa, qalan hissə xalis investisiyalar hesab edilir. 

5.6.

 

İqtisadi inkişafda vergilərin stimullaşdırıcı funksiyasınm 

gücləndirilməsi 

Apardığumz tədqiqatlar göstərir ki, iqtisadiyyatın mövcud ehtiyat- lanndan və 

əldə  olıman  gəlirlərindən  tam  və  səmərəli  istifadə  etmək  əsasında  daxili 

investisiyalann  həcmini  daha  da  çox  artırmaq  mümkündür.  Daxili  ehtiyatlann 

investisiya üçün səfərbər etməyin mühüm vasitələrindən biri vergilərdir. Mahiyyət 

etiban ilə hökumətin vergi siyasəti, bir tərəfdən, fiskal təyinatlı olur, digər tərəfdən 

iqtisadi  inkişafın  stimullaşdıniması  vəzifəsini  həyata  keçirməyi  təmin  edən  əsas 

mexanizmlərdəndir.  Vergi  siyasətinin  bu  iki  istiqamətinin  optimal  nisbəti 

zaman-zaman  dəyişilir.  Öncə  oxuculann  diqqətini  birinci  istiqamətə  cəlb  etmək 

istərdik. Dövlət fiskal mexanizmlər vasitəsilə gəlirlərin dövlət, təsərrüfat subyektləri 

və ev təsərrüfatlan arasmda ədalətli bölgüsünü təmin edə bilir. Burada istərdim ki, 

akademik Ramiz Mehdiyevin  «Azərbaycan» qəzetində (16.01.2008) dərc olunmuş 

bir  fikrini  diqqətə  çatdırım.  O,  yazır:  «2007-ci  il  milli  iqtisadiyyatın 

liberallaşmasında müəyyənedici mərhələ olmuşdur. Tədbirlərin bütöv bir kompleksi, 

o cümlədən... dövlət xərclərində prioritetlərin orientasiyasım yüksək iqtisadi sə 

424 

---

mərəni, rentabelliyi təmin edən və gəlirlərin bölgüsünü yaxşılaşdırmağa imkan verən 

sahələrin  xeyrinə  dəyişməsi,  həqiqətən  inqilabi  dəyişikliklər  olmuşdur  və  onlar... 

milli iqtisadiyyatın səmərəli inkişafına şərait yaradacaqdır». Bu tədbirlər kompleksi 

sırasından vergilərlə bilavasitə əlaqəli olan gəlirlərin yaranması və bölüşdürülməsi 

müddəasının  üzərində  bir  qədər  ətraflı  dayanmaq  istərdik.  5.8  saylı  cədvəldən 

görünür ki, 2010-cu ildə ölkənin istehsal və xidmət sektorlannda 39,6 milyard manat 

məbləğində əlavə dəyər yaranmışdır. Hökumət tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər 

nəticəsində bu gəlirdən işçilərin əməyinin ödənilməsinə yönəldilən hissə 2005-ci illə 

müqayisədə  4  milyard  manat  artmasına  baxmayaraq,  ümumi  əlavə  dəyərdə  onun 

xüsusi çəkisi 24,4 faizdən 17,2 faizə qədər azalmış, təsərrüfat subyektlərinin payı isə 

74,8  faizdən  82,3  faizə  qədər  artmışdır.  Cədvəldə  əks  olunan  «ümumi  mənfəət» 

(qanşıq  gəlirlər)  göstəricisi,  əvvəllər  deyildiyi  kimi,  işçilərin  əmək  haqqım  və 

istehsala görə vergilərin ödənilməsi ilə əlaqədar olan xərclərin məbləği çıxıldıqdan 

sonra istehsalçılarda qalan əlavə dəyəri göstərir. Buraya ev təsərrüfatlanna məxsus 

olan müəssisələrin əldə etdiyi mənfəət və bu müəssisələrdə çalışan mülkiyyətçilərin 

yerinə  yetirdikləri  işlərə  görə  al-  dıqlan  maaşda  daxil  edilir.  Gəlirlərin  yaranma 

mərhələsində  təsərrüfat  subyektlərinin  və  ev  təsərrüfatlannm  da  ümumi  mənfəəti 

(qanşıq  gəlirlər)  24,4  milyard  manata  qədər  çoxalmışdır.  Gəlirlərin  bölgüsündə 

diqqət yetirməli mühüm bir meyl də dövlət gəlirlərinin xüsusi çəkisinin azalmasıdır. 

Belə ki, 2010-cu ildə yaranmış əlavə dəyərin cəmisi 0,5 faizi ijkin bölgü mərhələsində 

dövlətə çatmışdır. 

Azərbaycan Respublikasında ilkin gəlirlərin dinamikası 

və strukturu (cari qiymətlərlə, mln.man) 

Cədvəl 5.8 

 

2000

-ci il

 

2005-ci il

 

2010

-cu il

 

məbləğ

 

faiz

 

məbləğ

 

faiz

 

məbləğ

 

Faiz

 

1

.  ümumi  əlavə  dəyər,  cəmi,  o 

cümlədən

 

4427

 

100 

11576

 

100 

39589

 

100 

- işçilərin əmək haqqı

 

1021 

23,1

 

2821

 

24,4

 

6820

 

17,2

 

- istehsala vergilər

 

40

 

0,9

 

97

 

0,8 

192

 

0,5

 

-təsərrüfat  subyektlərinin  və  ev 

təsərrü&tlarmm  ümumi  mənfəəti 

(qanşıq gəlirlər)

 

3366

 

76,0

 

8658

 

74,8

 

32576

 

82,3

 

Mənbə: 

«Azərbaycanın milli hesabları, «Dövlətstatkom, B., 2010, s. 49-58 əsasında 

müəllif tərtib etmişdir. 

425 

---