Elmi biliklər üst-üstə yığılarkən bəzən
Yüklə 5,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bilik – Elm – Bilik
- Elm haqqında elm
Bilik – Elm – Bilik
85 Yeni ideyanın elmdə artıq formalaşmış nəzəriyyə və biliklər sistemi kontekstinə salınması və yeni biliyin konseptuallaşdırılması, onun elmilik şərtlərinə cavab verib-vermədiyinin, normal elmin çərçivəsinə sığıb-sığma- dığının yoxlanması, yeni elmi konfiqurasiyaların yaradılması və bu zaman məlum riyazi aparatdan və modellərdən istifadə edilməsi, əlbəttə, elmi fəa- liyyətin hüdudları daxilindədir. Lakin yaradıcı proses elmin şablonlaşdırıl- ması, “normal”laşdırılması prosesi ilə qatışıq salınmamalıdır. Təəssüflər olsun ki, müasir elm fəlsəfəsində elmi yaradıcılığın özü, elmi kəşflərin me- xanizmi diqqətdən kənarda, arxa planda qaldığı halda, elmi rasionallaşdır- ma, strukturlaşdırma, kommunikasiya məsələləri önə çıxır. Təsadüfi deyil- dir ki, tədqiqatların böyük bir qismi elmilik meyarlarına və demarkasiya məsələlərinə həsr olunmuşdur.
7
Lakin elmi yaradıcılıq və yaradıcı təfəkkür məsələlərinə də az diqqət ayrılmır. Bircə fərqlə ki, bu cür tədqiqatların çoxunda “yaradıcılıq” özü də məntiqi idrak və ya təfəkkürün hüdudları daxilində axtarılıır. 7 2
C.V.Ostapenko yazır: “Yaradıcılıq subyektin öz fəaliyyət metodlarına mü- nasibətinin şüurlu və aşkar qaydada dəyişməsidir.” 7 3
kəşflər adi empirik tədqiqatlar və ya rasional fikir sayəsində əldə edilmir. Ona görə də, yaradıcılığın məntiqə sığmayan, irrasional məqamlarını
1979, с. 156-173; Г.Ш.Хуцишвили. Генезис структуры теоретического мышления. Тби- лиси, «Мецниереба», 1989; А.В.Панин. Рациональность познавательной деятельности субъекта // П.В.Алексеев, А.В.Панин. Теория познания и диалектика. М., Высшая школа, 1991, с. 199-214; Приобретение знаний. Под ред. С.Осуги, Ю.Саэки. М., Мир, 1990. 1 З.А.Сокулер. Проблема обоснования знания. Гносеологические концепции Л.Витгенштейна и К.Поппера. М., Наука, 1988; И.Т.Касавин. З.А.Сокулер. Рациональ- ность в познании и практике. М., Наука, 1989; Б.В.Марков. Проблема обоснования и проверяемости теоретического знания. Л., Изд-во Лен. Унив-та, 1984; А.Л.Никифо-
мологический анархизм // В поисках теории развития науки/ Очерки западноевро- пейских и американских концепций ХХ века. / М., 1982; 2 В.С.Библер. Мышление как творчество. М., Политиздат, 1975; П.В.Алексеев. Творчество и познание // П.В.Алексеев, А.В.Панин. Теория познания и диалектика, с. 185-198. Ж.Адамар. Исследование психологии процесса изобретения в области математики. М., Изд-во «Советское радио»,1970; В.Ньютон-Смит. Рациональность науки // Современная философия науки: знание, рациональность, ценности в трудах мыслителей Запада. Хрестоматия. М., Логос, 1996, с. 246-294; Б.С.Грязнов. Логика. Рациональность. Творчество. М., Наука, 1982; 3 С.В.Остапенко. Проблема определения творчества и некоторые методо- логические аспекты его изучения // Структура науки и механизм возникновения нового знания. Обнинск-Москва, 1977, с. 122. Elm haqqında elm
86 nəzərə almaq istiqamətində də böyük axtarışlar gedir. 7 1 Sovet fəlsəfi ədəbiyyatındakı bu çatışmazlıq əslində elə o dövrdə də etiraf olunurdu: “Bizdə elmi idrakın forma və metodlarını gerçəkliyin insan tərəfindən dərkinin fəal yaradıcı xarakteri baxımından təhlili praktiki olaraq yox dərə- cəsindədir”. 7 2
subyektiv amillərin nəzərə alınması ilə bağlı yaranan çətinliklərdir. Zatən hələ o vaxt K.Marks özünün məşhur Feyerbax haqqında birinci tezisində bu məsələni xüsusi vurğulamışdı. 7 3 Yaradıcılıq prosesinin mahiyyətini materialist inikas nəzəriyyəsi məcrasında anlamaq və izah etmək olduqca çətindir. Görkəmli sovet filosoflarından V.S.Tyuxtin, A.D.Ursul və b. belə bir təşəbbüs göstərsələr də, bu kontekstdə yaradıcılığın mahiyyətini ancaq qismən işıqlandıra biliblər. 7 4 Yeni biliklərin əldə edilməsi mexanizminin, elmi yaradıcılıq prosesi- nin modelləşdirilməsi və bu zaman sistem nəzəriyyəsinə, kibernetikaya, in- formasiya təliminə müraciət edilməsi indi də aktual tədqiqat istiqamətlə- rindən biri kimi qalmaqdadır. 8 5 Əhəmiyyətli məqamlardan biri budur ki, in- san idrakının modelləşdirilməsindən çıxış edən tədqiqatçılar çox vaxt məhz elmi idrak üçün spesifik olan cəhətlərdən deyil, ümumiyyətlə idrak mexanizmlərindən bəhs edirlər. İdraki mexanizmləri öyrənən tədqiqat is- tiqamətləri “koqnitiv elmlər” adı altında birləşdirilir və onların məzmunu- na müxtəlif növlü informasiyaların əldə edilməsi, saxlanması, üzərində əməliyyat aparılması, yenidən bərpa olunması və s. bu kimi prosedurlar daxil edilir. 8 6
deyil, onun subyektiv faydalı modellərinin qurulması və hər bir qarşılıqlı
1 М.Полани. Неявное знание // М.Полани. Личностное знание. М., «Прогресс», 1985, с. 103-252; Н.С.Мудрагей. Рациональное и иррациональное. Историко-теорети- ческий очерк. М., Наука, 1985. 2 Творческая природа научного познания, М., Наука, 1984, с. 5. 3 К.Маркс и Ф.Энгельс. Сочинения. Изд. второе, т. 1. 4 В.C.Тюхтин. Диалектико-материалистический принцип отражения и творческий характер познания // Творческая природа научного познания, с. 6-32; Урсул А.Д. Отражение и информация. М., «Мысль», 1973. 5 Bax, məs.: Дж.О‘Коннор и И.Макдермотт. Искусство системного мышления. Пер. с англ. М., Альпина Бизнес Букс, 2006; О.Е.Баксанский, Е.Н.Кучер. Нейролин- гвистическое программирование как практическая область когнитивных наук // Вопросы философии, 2005, № 1, с. 82-100. 6 О.Е.Баксанский, Е.Н.Кучер. Göst. əsər, s. 82. Yüklə 5,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|