156
etməsi haqda fikirlər söylənilir (1, 2). Lakin onun duzluluq stressinin neytrallaşdırılmasında rolu
bitkilərdə kifayət qədər yaxşı öyrənilməmişdir.
Gündəmdə duran maraqlı məsələlərdən biri müxtəlif bir- və ikiləpəli bitkilərin inkişafının ilk
dövrlərində ətraf mühitin duzluluq stressinə qarşı müdafiə reaksiyalarında Q6PDH və DMDH
fermentlərinin cəlb olunma dərəcəsini müəyyənləşdirmək və onların nə dərəcədə bu proseslərdə
iştirak etməsini aydınlaşdırmaqdır.
Aşağıdakı cədvəldə Na-izokationlu duzu məhlullarının noxud cücərtilərinin kök sisteminin
sitoplazmatik G6PDH və DMDH fermentlərini aktivlik dinamikasına və onların aktivliklərinin
nisbəti göstəricisinə təsiri göstərilmişdir. Cədvəldə təqdim olunmuş rəqəmlərdən göründüyü kimi,
lobya bitkisi cücərtilərində olduğu kimi, kontrol variantda noxud cücərtilərinin kök sisteminin
inkişafı ilə əlaqədar Q6PDH fermentinin aktivliyi tədricən artır və 7 günlük cücərtilərin kök
sistemində özünün maksimal həddinə çatır. Bu müddət ərzində 3 günlük cücərtilərlə müqayisədə
fermentin aktivliyi 36.6 % artır. Kök sisteminin inkişafı ilə əlaqədar, Q6PDH fermentinə nisbətən
zəif də olsa, DMDH fermentinin də aktivlik səviyyəsində yüksəliş müşahidə olunur. Bu halda, 3
günlük cücərtilərlə müqayisədə 7 günlük cücərtilərdə analoji artım 14.8 % təşkil edir.
Cücərtilərin kök sisteminin inkişafı ilə əlaqədar Q6PDH/ DMDH göstəricisində də müəyyən
dəyişikliklər baş verir. Birləpəli buğda və arpa bitkiləri ilə aparılan eksperimentlərdən alınan
nəticələrdən fərqli olaraq noxud cücərtilərinin kök sistemində bu göstəricinin qiyməti nəinki
azalmır, əksinə, bir qədər artır. Əgər 3 günlük cücərtilərin kök sistemi üçün bu rəqəm 1.47 təşkil
edirdisə, 7 günlük cücərtilərin kök sistemində tədricən artaraq 1.69-a çatır. Başqa sözlə, noxud
cücərtilərinin kök sisteminin inkişafı ilə əlaqədar NADPH potensialının yaranmasında Q6PDH
fermentinin rolu nəinki azalır, əksinə, bir qədər artır.
NaCI duzu məhlulları noxud cücərtilərinin kök sistemində nisbətən aşağı qatılıqlarda Q6PDH
fermentinin aktivliyini nəzərəçarpacaq dərəcədə stimullaşdırır, yüksək qatılqlarda isə təsiretmə
müddətindən asılı olaraq bu prosesin gedişinə əvvəlcə ləgidici, daha sonra isə ingibirləşdirici təsir
göstərir. Məsələn, 25 və 50 mM qatılıqlarda NaCI duzu məhlulları bütün inkubasiya dövrlərində
qatılığa uyğun şəkildə pozitiv stimullaşdırıcı effektə malik olur, 100 mM qatılıqda isə inkubasiyanın
3 günündə stimulyasiya effekti davam edir, 5 günluk cücərtilərdə bu effekt zəifləyir, 7 günlük
cücərtiləedə isə zəif ingibiləşdirmə effekti ilə əvəz olunur.
NaCI duzu məhlulları noxud cücərtilərinin kök sistemində inkubasiyanın bütün dövrlərində
DMDH fermentinin aktivliyinə stimullaşdırıcı təsir edir. Lakin, Q6PDH/ DMDH göstəricisinin
analizindən məlum olur ki, aşağı qatılıqlarda NaCI duzu məhlulları daha çox Q6PDH fermentinin,
yuxarı qatılıqda isə daha çox DMDH fermentinin aktivliyinin induksiyasına səbəb olur. Məsələn, 7
günlük cücərtilərdə 25 mM qatılıqda bu rəqəm 1.81 rəqəmi ilə xarakterizə olunursa, 100 mM
qatılıqda bu rəqəm 1.33-ə qədər azalır. Oxşar mənzərəni Na
2
SO
4
duzu məhlullarında da müşahidə
etmək mümkündür. Analoji rəqəmlər bu duz məhlulları üçün 1.93 və 1.05-ə bərabərdir. Yəni, aşağı
qatılqda əsasən Q6PDH fermenti, yuxarı qatılıqda isə DMDH fermenti induksiya olunur. Alınmış
nəticələr, lobya bitkilərində olduğu kimi, nisbətən zəif stress şəraitində əsasən Q6PDH fermentinin,
kəskin stress şəraitində isə DMDH fermentinin induksiya olunduğunu göstərir. NaHCO
3
və Na
2
CO
3
duzu məhlullarında da bu qanunauyğunluq gözlənilir. Onlar tərəfindən yaradılan stress NaCI,
Na
2
SO
4
duzu məhlulları tərəfindən yaradılan stressə nisbətən daha kəskin olduğundan bu halda
əsasən DMDH fermentinin aktivliyi induksiya olunur və bu da öz əksini Q6PDH/ DMDH
göstəricisində tapır. Onun qiyməti hər iki duz məhlullarında vahidə yaxın bir qiymətlə xarakterizə
olunur.
157
Cədvəl 1. NaCI, Na
2
SO
4
, NaHCO
3
və Na
2
CO
3
duzu məhlullarının noxud toxumları cücərtiləri
köklərinin sitoplazmatik Q6PDH və DMDH fermentlərini aktivlik dinamikasına və onların
aktivliklərinin nisbəti göstəricisinə təsiri
Variantlar Q6PDH aktivliyi
DMDH aktivliyi
Q6PDH/ DMDH
3 gün
5 gün
7 gün
3 gün
5 gün
7 gün
3 gün
5 gün
7 gün
Kontrol
78
99
113
53
59
67
1.47
1.68
1.69
NaCI
25 mM
50 mM
100 mM
93
107
116
118
127
121
127
137
110
61
65
71
66
71
76
70
75
83
1.52
1.65
1.63
1.79
1.79
1.59
1.81
1.83
1.33
Na
2
SO
4
25 mM
50 mM
100 mM
99
113
121
131
135
116
145
122
101
66
70
77
69
73
81
75
87
96
1.50
1.61
1.57
1.90
1.85
1.43
1.93
1.40
1.05
NaHCO
3
25 mM
50 mM
100 mM
86
91
103
109
110
91
112
93
78
77
91
99
98
86
85
109
99
68
1.12
1.00
1.04
1.11
1.28
1.07
1.03
0.94
1.15
Na
2
CO
3
25 mM
50 mM
100 mM
89
93
--
112
85
--
105
89
--
81
85
--
96
81
--
91
75
--
1.10
1.09
--
1.17
1.05
--
1.15
1.19
--
Beləliklə, aparılan tədqiqatlardan noxud bitkisi cücərtilərinin kök sistemini xarakterizə edən
aşağıdakı əsas nəticələrə gəlmək olar: birincisi, bu toxumalarda Q6PDH fermentinin aktivlik
səviyyəsi DMDH fermentinin aktivlik səviyyəsindən nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksəkdir, ikincisi,
duz stressi şəraitində kök sistemi hüceyrələrinin NADPH-la zənginləndirilməsində hər iki fermentin
iştirak etməsinə baxmayaraq, Na-izokationlu duz məhlulları ilə yaradılan nisbətən zəif stress
şəraitində əsasən Q6PDH fermentinin, kəskin stress şəraitində isə əsasən DMDH fermentinin rolu
yüksəlir.
ƏDƏBİYYAT
1.
Касумов Н.А., Мустафаев С.И., Абдуллаева Н.Ф., Абдуева С.М. Действие засоления
на сверхслабое излучение корней проростков одно и двудольных культур. Вестник
Бакинского Университета. Серия естественных наук. Баку, 2002, № 4, стр. 94-98
2.
Прохоров А. А. Точка росы - неизученный фактор в экологии, физиологии и интро-
дукции растений. Hortus Botanicus, 2015, № 10
3.
Семихатова О.А., Иванова Т.И., Юдина О.С. Дыхательная цена произрастания расте-
ний в условиях засоления // Физиология растений.1993.Т.40.4:558-562
4.
Ahmad P, Sharma S (2008) Salt stress and phyto-biochemical responses of plants. Plant
Soil Environ 54(3):89–99
5.
Ball MC (1988) Salinity tolerance in the mangroves Aegiceras corniculatum and Avicennia
marina. Aust J Plant Physiol 15:447–464
6.
Bartels D, Sunkar R (2005) Drought and salt tolerance in plants. Crit Rev Plant Sci 24:23–58
ABSTRACT
Basti Asadova
NaCl, Na2SO4, NaHCO3 and Na2CO3 salty solutios of pea seeds of pea sprouts of
sytoplasmatic Q6PDH and the effect on DMDH enzyme dynamic activness and on their
impact ratio indicator
The problem of salt tolerance in plants has not yet been resolved by the end. There are many
theories on this subject, and experiments that prove that the salt tolerance of plants depends on the
Dostları ilə paylaş: |