160
Tiokarbamid törəmələrinin antioksidləşdirici xassəsinin tədqiqi
Alkil(aril)-2-tiokso-1,2,3,4-tetrahidropirimidin-5-karboksilatların (II, IV, V) karbohidrogenlərin
oksidləşməsinin qarşısını alan bir inhibitor kimi təsiretmə qabiliyyətlərinin müəyyən olunması üçün
onların iştirakı ilə kumolun avtooksidləşməsi öyrənilmişdir.
Tədqiqatlardan məlum olmuşdur ki, öyrənilmiş bu birləşmələr inhibitor kimi yüksək təsir effektivliyi
göstərirlər və kumolun oksidləşməsinin qarşısını effektiv olaraq alır (şəkil 1).
Şək.1.Sintez olunmuş birləşmələrin iştirakı ilə kumolun avtooksidləşməsinin II, IV, və V kinetik əyrisi. T=110
0
C, I
I
=
[InH] =0; II, IV,V = [InH] 5·10
-5
mol/l, V
O2
- udulmuş oksigenin miqdarı (ml), t – induksiya müddəti (dəq.).
Tədqiq olunan kinetik parametrlərin müqayisəsindən belə nəticəyə gəlmək olar ki, inhibitorsuz sınaqla
müqayisədə inhibitor olan təcrübədə sintez edilmiş birləşmələrin antioksidant kimi təsiri çox yüksəkdir.
Tsiklik tiokarbamid törəmələrinin antioksidləşdirici təsir mexanizminin öyrənilməsi
Tiokarbamidintsiklik törəmələrinin (II, IV, V) antioksidləşdiriciaktivliyini müəyyənləşdirmək məqsə-
dilə oksidləşmə mexanizmi tədqiq olunmuş kumoldan istifadə olunmuşdur. Bu birləşmələrin iştirakı ilə
kumolun antioksidləşməsi göstərdi ki, onlar oksidləşmə prosesini effektiv dərəcədə ləngidir.
Alkil(aril)-2-tiokso-1,2,3,4-tetrahidropirimidin-5-karboksilatların (II, IV, V) peroksid radikallarıilə re-
aksiyaya girməklə oksidləşmə zənciriniqırması qabiliyyətlərini qiymətləndirmək üçün 60ºC-də, bu inhibitor-
ları daxil etməklə kumolun azodiizobutironitril (AİBN) iləinisiatorlaşdırılmışoksidləşməsi aparılmışdır. Bütün
təcrübələrdə inisiatorun qatılığı sabit olaraq, 2∙10
-2
mol∙l
-1
-ə bərabər olmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki, bütün
öyrənilmiş inhibitorlar kumolun inisiatorlaşdırılmış oksidləşməsini tormozlayır. İnduksiya müddətinə (τ) görə
inhibitorlaşmanın stexiometriya əmsalı ƒ hesablanmışdır ki, o da bir inhibitor molekulunun və onun çevrilmə
məhsullarının təsiri ilə qırılan oksidləşmə zəncirlərinin sayına bərabərdir.
burada: W
i
– inisiatorlaşma sürəti olub, ədədi qiyməti 2∙10
-7
mol/(l∙s) bərabərdir. [In H]
0
– inhibitorun
başlanğıc qatılığı (mol∙l
-1
), τ – induksiya müddətidir (san).
Oksigenin udulmasının kinetikasına görə inhibitorların peroksid radikalları ilə qarşılıqlı təsirinin sürət
sabiti – K
7
hesablanmışdır. Onu hesablamaq üçün oksigenin udulmasının kinetik əyriləri ∆O
2
– t
koordinatlarından ∆[O
2
]
-1
– t
-1
koordinatlarına köçürülmüşdür və düz xəttin meyl bucağının tangensinə
görə K
7
tapılmışdır. Düz xəttin meyl bucağının tangensi,
və
-yə bərabərdir.
burada: K
2
= 1.51 l/(mol∙s) – zəncirin yaranması reaksiyasının sürət sabiti, [RH] = 6.9 mol∙l
-1
– oksidləşən
maddələrin qatılığı.
Tədqiq olunanbirləşmələrin iştirakı ilə kumolun inisiatorlaşdırılmış oksidləşməsinin kinetik əyriləri
2-ci şəkildə verilmişdir.
161
Şək. 2. Sintez olunmuş alkil(aril)-2-tiokso-1,2,3,4-tetrahidropirimidin-5-karboksilatların iştirаkı ilə kumolun
inisiatorlaşmış oksidləşməsinin kinetik əyriləri. T=60ºC, I
ı
= [InH] =0; I = 1·10-4 mol/l, [AİBN]=2∙10
-2
mol·l
-
1
, V
O2
- udulmuş oksigenin miqdarı (ml), t – induksiya müddəti (dəq).
Göründüyü kimi bu inhibitorlar kumilperoksid radikalları ilə reaksiyaya girərək oksidləşmə prosesini
tormozlayırlar.
Kumolun inisiatorlaşdırılmış oksidləşməsinin kinetik əyrilərindən göründüyü kimi induksiya müddətin-
dən sonra tədqiq olunan inhibitorlarının iştirakı ilə kumolunoksidləşməsinin sürəti inhibitor olmadıqda
oksidləşmə sürətinə nisbətən azdır (şəkil 1 və 2). Bu sübut edir ki, kumilperoksid radikalları ilə reaksiyada
tədqiq olunan birləşmələin çevrilmə məhsulları da inhibitor kimi təsir edirlər.
Tədqiqolunan birləşmələrin və onların çevrilmə məhsullarının kumilperoksid radikalları ilə reaksiya-
larınınkinetik parametrlərinin qiyməti cədvəl 1-də verilmişdir.
Cədvəl 1.
Tədqiq olunan birləşmələrin kinetik parametrlərinin qiyməti
№
Birləşmələr
T = 110 ºC
T = 60 ºC
τ , dəq
K , 1∙mo
-1
∙s
-1
ʋ
f
K
7
∙10
-4
l/(mol∙s)
1
I
10.5
12000
2.16
3.06
150
2
II
11.0
22000
4.8
5.37
165
3
III
8.6
18000
1.8
3.2
160
4
IV
9.5
21000
2.1
4.8
158
5
V
11.5
19000
3.5
2.7
190
6
İonol
2.00
2.10
-
-
150
Cədvəl 1-dən göründüyü kimi alkil(aril)-2-tiokso-1,2,3,4-tetrahidropirimidin-5-karboksilatların (I-V)
stexiometriya əmsalının (ƒ) qiyməti 1.8-4.8 arasındadır. İnhibitorlaşmanın sürət sabitinin qiyməti (K
7
) isə
2.7-5.37∙10
4
l/(mol∙s) arasındadır.
Karbohidrogenlərin oksidləşməsi prosesinin zəifləməsi və həmçinin dayanması inhibitorların peroksid radi-
kallarını dəf etmək və hidroperoksidləri parçalamaq yolu ilə həyata keçirilir. Bu səbəbdən də antioksidləşdirici
təsirini öyrəndiyimiz inhibitorların kumilperoksid radikalları və kumilhidroperoksidlə reaksiyalarını tədqiq
etmişik.
Sintez edilmişbirləşmələrin kumilperoksid radikalları ilə reaksiyasının tədqiqi
Sintez edilmiş birləşmələrin quruluşu ilə antioksidləşdirici xassəsi arasındakı əlaqəni müəyyən
etmək məqsədi ilə alkil(aril)-2-tiokso-1,2,3,4-tetrahidropirimidin-5-karboksilatların antioksidləşdirici
xassəsi karbohidrogen-lərin model oksidləşmə reaksiyalarında öyrənilmişdir. Yeri gəlmişkən onu da qeyd
etmək lazımdır ki, yanacaqlara və digər neft məhsullarına əlavə edilən antioksidantların təsirmexanizmini
real şəkildə tədqiq etmək olduqca mürəkkəb məsələdir. Məhz buna görə də sintez edilmiş birləşmələrin
antioksidləşdirici təsirikarbohidrogenin model oksidləşmə reaksiyalarında tədqiq edilmişdir.
Sintez edilmiş birləşmələrin antioksidləşdirici aktivliyini qiymətləndirmək üçün onların
kumilperoksid radikalları və kumilhidroperoksid ilə reaksiyalarının kinetikası araşdırılmışdır.Model
oksidləşməreaksiyası kimi kumolun oksidləşmə reaksiyasından istifadə olunmuşdur,çünki bu
karbohidrogenin oksidləşmə mexanizmi ətraflı tədqiq edilmişdir.
Sintez olunan birləşmələrin kumilhidroperoksidləreaksiyası
Alkil(aril)-2-tiokso-1,2,3,4-tetrahidropirimidin-5-karboksilatların kumilhidroperoksidi parçalamaq
qabiliyyətlərini öyrənmək məqsədi ilə kumil-hidroperoksidin KHP) xlorbenzolda 110 ºC-də inhibitorlarla
Dostları ilə paylaş: |