Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №6 (87) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №6 (87)

80 
inkişafı  və  Osmanlı  hökmdarlarının  ölkədə  toxuculuq  sahəsinin  genişləndirilməsinə  xüsusi  diqqət 
yetirməsi  ilə  bağlı  olmuşdur.  Sultan  II  Mehmed  Türkiyənin  Avropaya  hazır  məhsul  ixrac  edən 
ölkəyə çevrilməsi siyasətini yürütmüşdür [9, 58, 61].  
Şoşik qalası ilə bağlı hadisələri təsvir edərkən, Evliya Çələbi Həsənqala haqqında məlumat 
vermişdir. Onun sözlərinə görə, bu qalanı Azərbaycan hökmdarı Uzun Həsən yenidən tikdirmişdir. 
Ona  görə  də  o,  Həsənabad  (Həsənqala)  adlanmışdır.  Sonralar  dəfələrlə  mühasirə  edilmiş  və 
osmanlılar  tərəfindən  Qara  Yusifin  varislərindən  alınmışdır  [13,  100].  Səyyah  tarixi  -  memarlıq 
abidələrindən danışarkən, Ağqoyunlu hökmdarlarından biri tərəfindən tikdirilən Ulu Came və onun 
minarələri, Anadolunun şərqində yerləşən Xınıs qalası, Bardız qalası, Bayburt şəhəri, Tortum qalası 
və  b.-nın  adını  çəkmişdir  [10,  172].  Bu  qalalar  haqqında  danışarkən  o,  ağqoyunlular  ilə  bağlı 
müxtəlif  faktlara  toxunmuş,  vaxtilə  ağqoyunluların  hakimiyyəti  altında  olan  Ərzincanda  Uzun 
Həsənin adından pul kəsildiyi və həmin zərbxananın Mövləvi karvansarası yaxınlığında yerləşdiyini 
göstərmişdir[13, 243]. 
Evliya Çələbinin vaxtilə keçdiyi  yollar müasir dövrdə də öz  aktuallığını itirməmişdir. Hal-
hazırda  bu  yollar  daha  planlı  şəkildə  mənimsənilir  və  istifadə  olunur.  Azərbaycanı  Anadolu  ilə 
birləşdirən mühüm layihələrdən biri Bakı-Tbilisi-Qars (BTQ) planlaşdırılmış dəmiryolu layihəsidir. 
“Bakı-Tbilisi-Qars  dəmir  yolu  bağlantısı”  layihəsi  barədə  danışıqlara  hələ  1993-cü  ilin  iyulunda 
Ankara  şəhərində  Türkiyə-Gürcüstan  arasında  Qarışıq  Nəqliyyat  Komissiyasının  islasında 
başlanılmışdır. 2005-ci ilin mayında H.Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinin 
Azərbaycan hissəsinin açılışında hər üç ölkənin prezidenti tərəfindən Bakı-Tbilisi-Qars birləşdirici 
dəmir  yolu xətti layihəsi haqqında Bəyannamə imzalanmışdı [14].Dəmiryolu xəttinin 2017-ci ildə 
təhvil  verilməsi  nəzərdə  tutulmuşdu.  Dünyanın  100  möhtəşəm  layihəsi  siyahısına  daxil  edilmiş 
BTQ  layihəsinin  2017-ci  ildə  başa  çatdırılması  nəzərdə  tutulubdur.  Bakı-Tbilisi-Qars  dəmiryolu 
layihəsinin başa çatması ilə tarixi Böyük İpək yolu aktual olacaq. 
Evliya  Çələbinin  əsərində  eyni  zamanda  müasir  dövrdə  İran  dövlətinin  tərkibində  olan 
Cənubi  Azərbaycan  şəhərləri  haqqında  da  ətraflı  məlumat  verilmişdir.  Səyyahın  təsvir  etdiyi 
şəhərlərin əksəriyyəti indi də öz tarixi rolunu qoruyub saxlamışdır. Buna görə də onların  yenidən 
beynəlxalq  layihələrə  cəlb  olunması  böyük  maraq  doğurur.  Bakı-Tbilisi-Qars  dəmiryolu  ilə  Nax-
çıvan-Culfa-Təbriz  dəmiryolu  xəttinin  birləşdirilməsi  planlaşdırılır  [15].  2016-cı  ilin  martında 
Azərbaycan  və  İran  dövlətləri  nümayəndələri  arasında  aparılan  danışıqlara  əsasən,  Naxçıvan-
Təbriz-Tehran-Məşhəd beynəlxalq sərnişin qatarının fəaliyyətə başlaması üçün texniki məsələlərlə 
bağlı müzakirələr keçirilmişdir[16]. 
E.Çələbinin  “Səyahətnamə”sində  Azərbaycanın  şəhər  və  qalaları,  təsərrüfat  həyatı, 
sənətkarlığı,  ticarəti,  əhalisinin  adət-ənənəsi  və  s.  barədə  ətraflı  məlumat  toplanmışdır.  Onun 
Azərbaycan  haqqında  qeydləri  Petro  della  Valle  (1617),  F.A.Kotov  (1623),  Adam  Oleari  (1636-
1638),  diplomat  E.F.Mışetcri  (1640-1643),  Jan  Batist  Tavernye  (1631-1643),  Rafael  dyu  Man 
(1660) və Jan Şardenin (1672) Azərbaycan haqqında verdikləri məlumatları tamamlamışdır [2, 8-9]. 
E.Çələbi  bu  əsərində  Azərbaycan  şəhərlərindən  danışarkən,  əvvəlki  dövrün  müxtəlif  məsələlərinə 
də  toxunduğuna  görə,  onun  kitabı  Həmdullah  Qəzvini,  İsgəndər  Münşi  və  b.  əsərlərində  verilən 
məlumatların  dəqiqləşdirilməsi  üçün  böyük  əhəmiyyətə  malikdir.  Bu  baxımdan  göstərilən  əsərin 
Azərbaycan tarixinin XVII əsr dövrünün öyrənilməsində rolu əvəzsizdir. Müəllif istər Azərbaycan, 
istərsə  də  digər  regionlarda  olduğu  şəhər,  qəsəbə,  kənd,  qala  və  s.  tarixi  keçmişi,  burada 
məskunlaşan  xalqlar,  onların  adət-ənənələri  və  etnik  mənsubiyyəti,  dini  inamları,  qədim 
dünyagörüşləri, hər bir regionun xarakterik xüsusiyyətləri və s. haqqında ətraflı məlumat vermişdir. 
Məhz  buna  görə  “Səyahətnamə”nin  tarixi  əhəmiyyətinin  yalnız  Azərbaycan  və  ya  Qafqazla 
məhdudlaşdırılması  doğru  olmazdı.  E.Çələbi  olduğu  hər  bir  Asiya,  Avropa  və  Afrika  ölkəsinin 
tarixinə  eyni  maraqla  yanaşmış  və  verdiyi  material  böyük  bir  regionun  öyrənilməsində  mühüm 
tarixi mənbə rolunu oynamışdır.  
ƏDƏBİYYAT 
1. Azərbaycan tarixi. III cild (XIII-XVIII əsrlər). Bakı; Elm, 1999 – 584 s. 
2.  Baxşəliyev  A.  Azərbaycanın  sosial-iqtisadi  durumu  və  mədəni  həyatı  Evliya  Çələbinin 
“Səyahətnamə”sində (XVII yüzilin 40-cı illəri). Bakı; ADPU, 2000. – 157 s. 

---

81 
3.  Baxşəliyev  V.,  Bağırov  R.  Əlincəqalada  təmir-bərpa  işləri  //  Əlincəqala.  Naxçıvan:  “Əcəmi” 
NPB, 2016, s.7 - 10 
4. Cəfərov İ.Z. Azərbaycan ədəbiyyatında səyahətnamə. Bakı; Elm, 2001. – 180 s. 
5. Dalsar Fahri. Turk sanayi ve ticaret tarihinde Bursa`da ipekçilik. – Istanbul; 1960 
6.  Evliya  Çələbi.  Səyahətnamə  (Azərbaycan  tarixinə  dair  seçmələr).  Bakı;  Azərbaycan  Dövlət 
Nəşriyyatı, 1997, – 92 s. 
7. Evliya Çələbi Səyahətnaməsində Azərbaycan.Bakı: Qafqaz Araşdırmalar İnstitutu Nəşri, 2012.– 
296 s. 
8. Hacıyev İ. Əlincəqala tarixi mənbələrdə // Əlincəqala. Naxçıvan; Əcəmi NPB, 2016, s.11 - 16 
9. Mahmudov Y.M. Azərbaycan diplomatiyası. Ağqoyunlu və Səfəvi dövlətlərinin Avropa ölkələri 
ilə əlaqələri (XV-XVII  yüzilliklər). Bakı; “Azərbaycan diplomatiyası” jurnalının nəşri, 1996,  – 
289 s.  
10. Mahmudov Y.M. Səyyahlar, kəşflər, Azərbaycan. Bakı; Gənclik, 1985, – 188 s. 
11. Гейдаров М.Х.Ремесленное производство в городах Азербайджана в XVII в.Баку: Изд.-во 
АН АзССР, 1967.– 200 с. 
12.  Тимофеев  Л.И.,  Тураев  С.В.  Словарь  литературоведческих  терминов.  Москва; 
Просвещение, 1974, – 509 с. 
13. Эвлия Челеби. Книга путешествия (Извлечения из сочинения турецкого путешественника 
XVII  века).  Перевод  и  комментарии.  Вып.3.  Земли  Закавказья  и  сопредельных  областей 
Малой Азии и Ирана. Москва; Наука, 1983, – 376 с. 
14. http: ady.az/read/index/1/43 
15. http: metbuat.az/news/261200/baki-tbilisi-qars-demiryolu-naxcivan-culfa-tebriz... html 
16. http: metbuat.az/news/392168/naxcivan-tebriz-tehran-meshed-sernisin-qatarinin....html 
 
 
ABSTRACT 
 
 
Ayten Mehdiyeva 
TOWERS CONNECTİNG AZERBAİJAN AND ANATOLİA                                                   
( ON THE BASE OF İNFORMATİON OF EVLİYA CHALABİ) 
 
 
During  the  investigation  of  different  periods  of  history  the  research  of  sources  combined  the 
valuable characteristic features is very important. From this point of view, the role of research of “Book of 
Travel”  (“Seyahatname”)  of  Evliya  Chalabi  who  is  the  author  of  whole  written  information 
andobservations  connecting  with  Azerbaijan  and  Ottoman  histories  of  XVII
th
century  is  especially 
valuable. Though the research known as “Seyahatname”had been written during the period of aggravation 
of Azerbaijan-Ottoman relations, it was choosed for correct reflection of historical events. The author had 
given  the  large  information  of  indicated  locations,  it`s  cultural  situation,  traditions,  cities,  architectural 
monuments and towers too.Evliya Chalabi who had spent approximately 50 years of his life in travels for 
about four times went through the territory of Azerbaijan. 
The main difference  and  characteristic  feature  of  Evliya  Chalabi`s  “Seyahatname”  from  the 
researchs of other authorsof his period are this investigation had been written from the author who 
closely  knew  and  understood  the  language,  traditions  and  culture  of  Azerbaijan.  The  traveller 
wasn`t content with giving information of his impressions and observations, at the same time gave 
his correct attention to important events of his period, from time to time contributed to the cause of 
correct  decision of difficult problems.  Therefore  during the investigation  of problems  of the  ways 
between  Azerbaijan  and  Anatolia  and  the  towers  situated  on  indicated  ways  the  choosing  of  the 
research of Evliya Chalabi`s “Seyahatname” isn`t considered as accidental one. 
 
 
  
                                                                 NDU-nun Elmi Şurasının 19 oktyabr 2017-cı il tarixli qərarı ilə çapa    
                 tövsiyyə olunmuşdur. (protokol № 02).
 
       
 
 
 
        Məqaləni çapa təqdim etdi: AMEA-nın müxbir üzvü Z.Şahverdiyev

---