Elmi ƏSƏRLƏr fiZİka-riyaziyyat və texniKA
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- РЕЗЮМЕ Али Таштемир Место классического стиля в развитии архитектуры Стамбульских Джами-мечетей
- ELMİ ƏSƏRLƏR, 2015, № 5 (73) NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2015, № 5 (73)
- Keywords
101 РЕЗЮМЕ Али Таштемир Место классического стиля в развитии архитектуры Стамбульских Джами-мечетей Классическая Османская архитектура выражалась в структурах, удовлетворявших требования повседневной жизни. Иными словами, понятие классического стиля возникло в результате неспособности зодческого искусства раннего периода удовлетворять повседневные нужды, меняющиеся наряду с происходящими изменениями. Наиболее значимая особенность зданий, построенных в стиле классической Османской архитектуры – функциональность. Первый памятник классического стиля архитектуры -это Мечеть султана Баязида II. Образцы Османской архитектуры классического периода аналогичны с точки зрения плана, отделки и использованных материалов. В основном в качестве строительных материалов использовались камни. Господствовал стиль, характеризующейся отсутствием вычурности и силой воздействия. Структуры всегда состояли из куполов, на нижних этажах окна были прямые, а на верхних – опоясанные. На смену древнему искусству резьбы по камню пришли фарфоровые покрытия, используемые во внутренней части здания, красочные отделки, цветные стекла, деревянные изделия, образцы каллиграфии. В классической архитектуре присутствовала прямая инфраструктура, в системе покрытия использовались кривые линии. Лишь в эпоху господства прозападных тенденций в структурных элементах стали появляться кривизна и волнистость. Так как при покрытии мечетей в основном использовались купола, то Османская архитектура отождествлялась с «купольной архитектурой». NDU-nun Elmi Şurasının 24 dekabr 2015-ci il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyə olunmuşdur (protokol № 05) Məqaləni çapa təqdim etdi: 102 NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR, 2015, № 5 (73) NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2015, № 5 (73) НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2015, № 5 (73) İHSAN GÖKCEN AMİU Açar sözlər: Anadolu, Səlcuq, şəhərsalma, idarəetmə Keywords: Anatolia, Seljuk, city building, administrative. Ключевые слова: Анадолу, Сельджук, градостроение, управление Anadoluda Səlcuq şəhərlərinin formalaşmasında tətbiq olunan şəhərsalma üsulları Açar Sözlər: Anadolu, Səlcuq, şəhərsalma, idarəetmə Giriş, Anadolu Səlcuqların min ilə yaxınlaşan tarixinə baxmayaraq abidələri və o cümlədən şəhərləri hələ də ayaqdadır. Burada tətbiq olunan üsul və formalar tədqiqatçıların marağını cəlb edir. Anadolu şəhərlərində aparılmış tədqiqatın nəticəsi olaraq Anadolu Səlcuq şəhərlərinin funksiyaları və buna uyğun olaraq Səlcuq şəhərsalmasının aşağıdakı tətbiqi üsullarını qeyd edə bilərik. 1. İdarəetmə mərkəzləri. Səlcuqlu dövründə Anadolu torpaqlarının, Orta Asiya dövlətçilik ənənələrinə əsasən ulus sisteminə uyğun olaraq xanədan üzvləri arasında alt rəhbərlik mərkəzlərinə ayrıldığı deyilə bilər. Yəni siyasi baxımdan paytaxt Konya rəhbərliyinə tabe olmaqla birlikdə muxtariyyət sistemində bəzi Səlcuq məliklik mərkəzləri vardır. Bu məlumat Səlcuq dövründə bəzi şəhərlərin inzibati mərkəz funksiyasını yerinə yetirdiyini bilməmiz baxımdan əhəmiyyətlidir. Bu mərkəzlər arasında; Aksaray, Amasya, Ankara, Əlbistan, Ərəğli, Kayseri Koyulhisar, Malatya, Niğde, Sivas, Tokat və Uluborlu qeyd etmək olar [4, s. 213-259]. Şəkil 1 Səlcuq dövrü Ankara qalası və şəhristanı (Rijksmuseum-Hollandiya) 2. Hərbi mərkəzlər. Səlcuq dövründə tikilən Konya, Alanya və Sinop qalalarının kitabələrində şəhərlərin funksional xüsusiyyətlərini əks etdirən əhəmiyyətli məlumatlar yerləşir. Bu kitabələrdə qeyd edilən, fəth sonrasındakı abadlıq fəaliyyətləri ilə qalanın inşasına aid məlumatlardan hərbi-strateji mərkəz funksiyasını görmək olar. Səlcuqların Orta Asiyada qurduqları hərbi şəhərlər Anadoluda da bənzər 103 şəkildə formalaşdırılmışdır. Bu baxımdan, aparılmış təhlillər göstərir ki, bu dövrdə hərbi mərkəzlər üç fərqli şəkildə qurulmuşdur: Bunlardan birincisi subaşılıq mərkəzləri kimi tanınır və subaşı termini Səlcuq ordusundakı komandirlərin ümumi adıdır. Səlcuqlu dövründə Anadolu şəhərlərinə verilən ünvanlar və müəyyən sayda daim hərbi qüvvə saxlanılan və subaşılıq mərkəzləri olaraq bilinən şəhərlər Kayseri-Darul fəth, Aksaray-Dârüz zəfər, Ankara-Darul hisni, Niğde-Darul pəhləvan, Alanya-Darul eman kimi sıralana bilər [2, s. 421-446]. İkinci hərbi formalı şəhər tipi Dərbənddir. Əslində ticarət mərkəzi funksiyasına sahib kimi görünsə də dərbəndlər müdafiə qalaları olaraq Səlcuq şəhərsalma sisteminə daxil edilmişdir. Akça Dərbənd, Yunus Dərbəndi və Göksu Dərbəndi həmin bu funksiyaya aid edilirlər [1, s. 125-135]. Səlcuqların Anadoluda şəhərsalma və nəqliyyat sisteminin strateji keçid nöqtələrində, sarp və əlçatmaz qayalıqlar üzərinə inşa etdikləri üçüncü tipli şəhərlər qarahisarlar, Roma-Bizans dövründən miras olan Castro (qala şəhərlər) xüsusiyyətindəki yerləşmələr idi. Anadolu müdafiə sisteminin hərbi və strateji baxımdan hərəkat mərkəzi kimi istifadə olduqları təyin olunmuşdur. Bu yerləşmələr arasında qarahisarı təkə, qarahisarı dəvəli, qarahisarı osmancık sayıla bilir. 3. İstehsal və ticarət mərkəzləri. Səlcuq hakimiyyətindəki Anadolu torpaqlarında, beynəlxalq ticarətə və nəqliyyat sisteminə bağlı olaraq dəniz, çay və ya dağ silsilələri kimi coğrafi və siyasi sərhəd nöqtələrində, ümumiyyətlə şəhər yerləşmələrinə uzaq geniş səhralarda, kənd təsərrüfatı məhsulları və sənətkarlıq məhsullarının ticarətinin edildiyi bazar və yarmarkalar qurulmağa başlanmışdır. Bazar və yarmarkaların coğrafi mövqe üstünlükləri, təbii sərvətlərin çoxluğu ya da nəqliyyat imkanlarına görə formalaşmışdır. Bu şəkildə ilkin olaraq müvəqqəti yerləşmələr xüsusiyyətindəki bazar və yarmarkalar, bir müddət sonra beynəlxalq və regional ticarət potensialına söykənən ticarət mərkəzlərinə çevrilmişdir. Anadolu Səlcuqlarında Yabanlu yarmarkası, Ziyarət bazarı, Alameddini bazarı kimi bazar və yarmarka yerləşmələrinin varlığını göstərmək mümkündür. Bu dövrə aid digər iqtisadi yerləşmələri mədənçilik mərkəzləri kimi qiymətləndirmək mümkündür. Bu yerləşmələr arasında Bayburt, Gümüşxana, Mədənbazar yerləşmələri sayıla bilər. Səlcuqlu dövründə dəniz ticarəti də inkişaf etmişdi. Xüsusilə Aralıq dənizi və Qara dəniz sahillərindəki liman şəhərlərinin ticarətdə əhəmiyyətli rol aldıqlarını söyləmək mümkündür. Aralıq dənizi sahilindəki Antalya ilə Qaradəniz sahilindəki Sinop limanları müsəlman, xristian və yəhudi tacirlərin mərkəzi sayılırdı. Səlcuqlar tərəfindən inşa edilən dar-us-sına (liman) və zəngin meşə ticarəti nəticəsində gəmi istehsal mərkəzləri bu şəhərlərdə yerləşirdi [3, s. 69-77]. 4. Mədəniyyət mərkəzləri. Səlcuqlu dövründə şeyx və dərviş kimi dini liderlər təkkə və zaviyə deyilən məkanlarda fəaliyyət göstərərdilər. Bunlar, Səlcuqlu dövründə Orta Asiyadan Anadoluya gələn Hacı Bektaş Vəli kimi şeyx və dərvişlərin, Anadolu-Türk şəhərlərinin məkan formasındakı yeniliklərindən biri idi. Nevşəhər kimi yaşayış yerləri Türk-İslam mədəniyyətinin Anadoludaki təbliğat mərkəzləri funksiyasını boynuna götürmüşdür [8, s. 25]. Anadoluda peşə həmrəylik təşkilatı mərkəzi olaraq Əxilik təşkilatının qurucusu Əxi Əvranın yerləşdiyi Kırşehir, Kızılırmak Vadisində əhəmiyyətli bir Əxilik mərkəzindəki kimi istehsal və sənətkarlıq fəaliyyətlərində ixtisaslaşan tacirlərin mərkəzi funksiyasını qazanmışdır [5, s. 87]. 5. Kənd təsərrüfatı mərkəzləri. Səlcuqların Anadoludan əvvəlki Türk-İslam dövlət ənənəsinin təsiri ilə köçəri və yarı köçəri türk tayfalarını siyasi sərhədlərindəki yaylaq və qışlaq sahələrini verərək oturaq həyata istiqamətləndirməsi siyasətini, Anadolunun Türk- İslam hakimiyyət dövründə öz həllini tapmışdır. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|