99
Ancaq Qərbliləşmə dövründə struktur elementlərində əyrilmə və dalğalanmalar meydana gəlmişdir.
Örtüdə ən çox günbəz istifadə edildiyindən, Osmanlı arxitekturası "günbəz arxitekturası" ilə
eyniləşdirilmişdir. Osmanlı arxitekturası inkişafının son zirvə nöqtəsinə Memar Sinan əliylə çatmış,
Sinan sonrasında Qərb təsirləri xaricində klassik üslubda heç bir irəliyə doğru sınaq həyata
keçirilməmişdir(6, s. 48).
Cami və Məscidlər Külliyələrdəki böyük proqramlı məscidlərin xaricində ölkənin müxtəlif
bölgələrində klassik memarlıq üslubu ilə çoxlu cami və məscidlər inşa edilmişdir. Ümumiyyətlə,
quruluş dövründə ortaya çıxan və zaman keçdikcə inkişaf etdirilən plan sxemləri istifadə edilmişdir.
Memarlıq və mədəniyyət tarixi araşdırmalarında tək günbəzli məscidlər adı altında araşdırılan
strukturlar, bəlkə də tətbiq olunması asan, iqtisadi külfəti daha az olduğu üçün, xüsusilə, əyalətlərdə
ilk sırada üstünlük verilmişdir. Fatih dövründə sayı 85-ə çatan bu əsərlər, quruluş dövrlərindəki
kimi, üzəri tək günbəzlə örtülü kvadrat harim məkanı ilə girişindəki son camaat yerindən
ibarətdirlər. Çoxunun şimal-qərb küncündən yüksələn tək Şərəfəli minarəsi vardır. Simvolik
funksiya verilən minarələr uzaqlardan diqqəti çəkəcək şəkildə, məscid kütləsinə nisbətən daha uzun
nəzərdə tutulmuş və ağ kəsmə daşdan inşa edilmişdir. Sinana qədər əksəriyyətində son camaat yeri
revak kəmərlərindən etibarən yüksəldilərək üç açıqlığı olan dəbdəbəli bir fasad düzəldilmişdir(21, s.
71).
Klassik Osmanlı arxitekturasında ən ideal məkan forması mərkəzi plan sxemi ilə əldə
edilmişdir. İstanbul Köhnə Fatih və Eyüp Sultan camilərində görülən tək yarım günbəzli mərkəzi
plan sxeminə, Atina Fethiye (XV əsrin. ortası), Hacı Həmzə az Sinan Paşa (1507) məscidləri kimi
dörd yarım günbəzlilər də əlavə olunaraq inkişaf prosesinə daxildir. Memar Sinanla ideal ölçülərə
çatan bu məkan və örtü sistemi daha çox böyük kompleksli strukturlarda tətbiq edilmişdir (9, s.
351).
Nəticə olaraq bunları deyə bilərik ki, klassik dövr Osmanlı arxitekturası çağına damğasını
vurmuş, Afrikadan Avropaya, Orta şərqdən Balkanlara qədər imperiya ərazilərini bəzəmişdir. Lakin
bu memarlıq anlayışı XVIII əsrdən etibarən Qərbliləşmə ilə yanaşı təqlidçi bir zehniyyətə çevrilmiş,
yeni addımlara cəhd edilməyərək özünə xas xüsusiyyətlərini itirməyə başlamışdır.
ƏDƏBIYYAT
1.
Acun, H. "Manisa'daki Türbe Mimarisi" //
Belleten, XLIX (195), 479-501, Ankara 1985
2.
Akpolat, M. S. "Tanzimat Sonrası Osmanlı Mimarlığından Bir Kesit:
Adana - Mersin
Demiryolu İstasyon Binaları"//
Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 21 (1), 77-
93, Ankara 2004
3.
Aksu, Hüsamettin.
İstanbul yapılarındaki bazı dekoratif Kûfî hatlar. Eray Tanıtım, 2001, 80 s.
4.
Anhegger, R. "Mostar Köprüsü ve Mimar Hayrettin". /
IV. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 10-14
Kasım 1948), 312-317. Ankara 1952 .
5.
Arayan, H. "Mimar Sinan'ın Yaptığı İlk Eser". //
Tarih Hazinesi, (5), 221-222, İstanbul 1950
6.
Arık, R. Anadolu'da Üç Ahşap Cami Batılılaşma Dönemi Türk Mimarisi Örneklerinden. //
Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1973, 68 s.
7.
Aslanapa, O. "Fatih Zamanındaki Mimari Eserler". //
İstanbul Armağanı, Fetih ve Fatih, 143-
153 s. İstanbul 1995.
8.
Ateş, İ. Mimar Sinan Vakfı. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı 1990, 134 s.
9.
Ayverdi, E. H. Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri(1451-1481). İstanbul: Baha Matbaası 1973.
398 s.
100
10.
Cerasi, M. M. Osmanlı Kenti Osmanlı İmparatorluğu'nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı
ve Mimarisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 2001, 376 s.
11.
Cezar, Y. "16. Yüzyıl'da Osmanlı Devleti'nin Sosyo-Ekonomik Tarihi ve Mimar Sinan". //
Tarih
ve Toplum 1984, 11 (62), 30-36,
12.
Cezar, Y. "Onaltıncı Yüzyılda Osmanlı Devletinin Sosyo-Ekonomik Tarihi Ve Mimar Sinan". //
Toplumsal Tarih Dergisi 1989, (11), 30-36,
13.
Dündar, A. "Osmanlı Mimarisinde Şehir Mimarları". // Osmanlı-,Kültür ve Sanat, 227-236.
Ankara: Yeni Türkiye Yayınları 1999.
14.
Eyice, S. "Atik Ali Paşa Camiinin Türk Mimarî Tarihindeki Yeri (8 Levha)". // İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 1964, 14 (19), 99-114,
15.
Gönülal Ö. "Osmanlı Toplumunda Mimarın Yeri". // Anadolu
Üniversitesi Fen Edebiyat
Fakültesi Dergisi 1988, 2 (1), 225-241,
16.
Mümtaz Semih.
Eski I
̇
stanbul Konakları. İstanbul: Kurtuba Kitap 2012, 176 s.
17.
Öcal O. "Osmanlı İmparatorluğu Yükselme Devri'nin İmar Faaliyetleri. Mimar Sinan,
Kişiliği
ve Başlıca Eserleri, Osmanlı Vakıfları".//
Askeri Tarih Bülteni 1976, 5 (10), 89-97,
18.
Önge Y. "Osmanlı Mimarisinde Boyalı Taş Tezyinatı".
Önasya 1965, 6 (67-68), 8-10,
19.
Önge Y. "Mimar Sinan'ın Şadırvanları". //
Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, 189-
197. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları 1988.
20.
Sönmez Z. (1989). "Sultan Ahmet Camii ve Mimar Sedefkar Mehmet Ağa". //
Kültür ve Sanat
1989, 1 (1), 38-45,
21.
Tümer Gürhan. “Banarlı, İstanbul ve Mimarlık.” //
Mimar.ist 6, no. 20 (Haziran 2006): 23–30.
22.
- Ülgen A. "Türk Mimarisinde Minarenin Gelişimi". //
Prof. Dr. Hakkı Dursun Yıldız Armağanı,
495-508. Ankara: 1995.
ABSTRACT
Ali Tashdemir
The place of classic style in the architectural development of masjids of Istanbul Jami
Classic Osmanli architecture is special in the meeting daily life requirements. In other
words, classic conception appeared because of the early age art did not meet the requirements of
speedy changing life. For those peculiarities in the classic Osmanli architecture the functionality is
the most important peculiarity of buildings. The first memory of classic conception
is the II Bayazid
Masjid. Osmanli Architecture of the classic age, mainly in masjids and in other structures there can
seem the similarities in materials, plans and in decorations. As the main construction materials used
from stones in the buildings. The structures were always covered with the domes, the windows built
in the down stairs, and upstairs were with the conduits. The ancient stone sculptural art was
replaced with the porcelains covers, coloured decorations, coloured glasses, wooden decorations,
and decorated with the manuscript it means, replaced with the beautiful writing samples.
Infrastructure in the classic architecture discovered with the straight and, askew lines. But in the
periods of inclination towards the West appeared the askew and wave lines in the structure. In the
covers used from domes and so that the Osmanli architecture identified with the “Domes
architecture”.