Elmи мяъмуяси
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
On qiraət imamı və onların raviləri 139
VI. HƏMZƏ Əbu Əmmarə Həmzə ibn Həbib ibn Əmmarə əz-Zəyyat əl-Kufi 699-cu ildə anadan olmuşdur. 65 Kufəlilərin qiraət imamıdır. Zeytun yağı ticarəti ilə məşğul olduğuna görə “əz-Zəyyat” ləqəbini almışdır. Asim və əl-Ə`məşdən sonra Kufənin qiraət imamı olmuşdur. O, Qur`anın qiraətini Süleyman ibn Mihran əl-Ə`məş, Humran ibn Əyən əş- Şeybani və Məhəmməd ibn Əbdirrəhman ibn Əbi Leyladan öyrənmişdir. İmam Həmzə Yeddi qiraətin (Qiraətus-Səb`a) sonuncu imamı Əbul-Həsən əl-Kisainin qiraət müəllimi olmuşdur. 66
idi. Rəvayət etdiyi hədislər “Kutubu Sittə” müəlliflərinin əsərlərində mövcuddur. 67
vəl-İbtida” və “Mənam fi Fəziləti Hifzil-Qur`an” adlı əsərlərin ona məxsus olduğu göstərilir. 68
Ə`məşdən, əl-Ə`məş Yəhya ibn Vəssabdan, o da əl-Əsvəd ibn Yəzid, Übeyd ibn Nudeylə, Zirr ibn Hübeyş və Əbu Əbdirrəhman əs-Süləmidən; bundan başqa İbn Əbi Leyla, Humran İbn Əyən, Əbu İshaq əs-Sabii, Mənsur ibn əl- Mutəmir, Muğirə ibn Miqsəm və Cəfər ibn Məhəmməd əs-Sadiqdən; onlar da Əli ibn Əbi Talib, Osman ibn Əffan və Abdullah ibn Məsuddan, onlar da Məhəmməd peyğəmbərdən öyrənmişdir. 69
70 Rəmzi “fə” (ف) hərfidir. Raviləri:
Əbu Məhəmməd Xələf ibn Hişam ibn Sələb əl-Bəzzar 757-ci ildə anadan olmuşdur. 71 Xələf imam Həmzənin birinci ravisi olmaqla yanaşı, on qiraətin (Qiraətu Aşərə) sonuncu imamı olaraq qəbul edilmişdir.
65 Dani, ət-Təysir fil-Qiraətis-Səb, 6-9 66 Məhəmməd Hadi Mə`rifə, ət-Təmhid fi Ulumil-Qur`an, 192 67 İbn Mihran ən-Nisaburi, əl-Ğayə fil-Qiraətil Aşr, 104 68 İbnul-Cəzəri, ən-Nəşr fil-Qiraətil-Aşr, I, 165 69 İbnul-Cəzəri, Ğayətun-Nihayə fi Tabaqatul-Qurra, 261-263 70 Mənnaul Qəttan, Məbahis fi Ulumil-Qur`an, 173 71 Məhəmməd Hadi Mə`rifə, ət-Təmhid fi Ulumil-Qur`an, 227 Mirniyaz MÜRSƏLOV 140
O, Həmzənin qiraətini bir-başa onun özündən öyrənməyib isnad yolu ilə rəvayət etmişdir. Başqa bir ifadə ilə Həmzənin qiraətini Süleym ibn İsadan öyrənmişdir. 72
Xələf eyni zamanda İshaq əl-Müseyyibidən Nafinin; əl-Əşa və Yəhya ibn Adəmdən də Asimin qiraətini öyrənmişdir. 73
74 Rəmzi “dad” (ض) hərfidir. 2) Xəllad Əbu İsa Xəllad ibn Xalid əş-Şeybaninin anadan olduğu tarix haqqında məlumat yoxdur. İmam Həmzənin ikinci ravisi olan Xəllad onun qiraətini bir-başa onun özündən almamış, isnad yolu ilə rəvayət etmişdir. İmam Həmzənin qiraətini Süleym ibn İsadan öyrənmişdir. 75
835-ci ildə Kufədə vəfat etmişdir. 76 Rəmzi “qaf” (ق) hərfidir. VII. KİSAİ Əbul-Həsən Əli ibn Həmzə ibn Abdullah ibn Bəhmən ibn Firuz əl-Kisai əl-Kufi 738-ci ildə Kufədə doğulub böyümüşdür. 77 Fars əsilli olan Kisai Kufəlilərin qiraət imamıdır. Kisai ləqəbini qara rəngli qiymətli (kisəyi) parçadan paltar geyindiyinə görə almışdır. 78
Qur`anı əzbərləməklə başlamış, az da olsa nəhv, fiqh, təfsir, hədis və əqaid dərsləri oxumuşdur. Sonra isə təhsilinin ikinci və ən önəmli mərhələsində, Həmzə ibn Həbib əz-Zəyyatın yanında uzun müddət qalaraq ondan qiraət elmini öyrənmişdir. O, Həmzə ibn Həbib əz-Zəyyatla yanaşı Məhəmməd ibn Abdirrəhman ibn Əbi Leyla və İsa ibn Ömər əl-Həmədanidən də qiraət dərsləri almışdır. 79 Qiraət elmində ən çox Həmzə ibn Həbib əz-Zəyyatın təsirinə məruz qalmış Kisai, ondan sonra qiraət məşğələlərinə rəhbərlik edərək öz qiraətini Bağdad və digər şəhərlərdə insanlara öyrətmişdir. 80
72 İsmail Karaçam, Kıraat İlminin Kur`an Tefsirindeki Yeri, 113 73 Abdurrahman Çetin, Yedi Harf ve Kıraatlar, 227 74 Mənnaul Qəttan, Məbahis fi Ulumil-Qur`an, 173 75 İsmail Karaçam, Kıraat İlminin Kur`an Tefsirindeki Yeri ve Mutevatir Kıraatların Yorum Farklılıklarına Etkisi, 113 76 Abdurrahman Çetin, Yedi Harf və Kıraatlar, 228 77 əz-Zəhəbi, Marifətu Qurrail-Kibar, I, 100 78 V.M. Məmmədəliyev, Ərəb Dilçiliyi, 101 79 əz-Zəhəbi, Marifətu Qurrail-Kibar, I, 101 80 Əbu Bəkr Əhməd ibn Əli əl-Xətib əl-Bağdadi, Tarixi Bağdad, II, 403 On qiraət imamı və onların raviləri 141
Kisai, Əbu Bəkr Məhəmməd ibn Musa ibn əl-Abbas ibn Mücahid (ö. 935) tərəfindən Yaqub əl-Hədrəminin yerinə yeddinci qiraət imamı olaraq seçilmişdir. 81
Kisai eyni zamanda Kufə qrammatika məktəbinin qurucularındandır. Bəzi ərəb alimləri belə hesab edirlər ki, Kufədə nəhv, sözün həqiqi mənasında Kisai ilə başlayır. O, Kufə qrammatika məktəbinin əsl banisi və rəhbəridir. Kisai nəhvə yeni üslub, yeni metod gətirmişdir. 82
Bu məqsədlə o, öncə Kufədə Muaz ibn Müslim əl-Hərra və Əbu Cəfər ər- Ruasinin yanında oxumuş, sonra Bəsrəyə gedərək Xəlil ibn Əhmədin yanında dərslərinə davam etmişdir. Bəsrədə o, nəhvi Xəlil ibn Əhmədlə yanaşı Əbu Əmr ibn əl-Əla, Yunus ibn Həbib və İsa ibn Ömərdən öyrənmişdir. 83 Bəzi mənbələr Kisainin Əbu Əmr ibn əl-Əlanın yanında on yeddi il qalaraq onun elmindən istifadə etdiyini yazırlar. 84
Mənbələrdə onun “Kitabu ma təlhənu fihil-avamm”, “Kitabu məanil- Qur`an”, “Kitabul-qiraət”, “Kitabun-nəvadiril-kəbir vəs-səğir”, “Kitabu müxtəsərin-nəhv”, “Kitabul-ədəd”, “Kitabu məqtuil-Qur`an və məvsulih”, “Kitabul-məsadir”, “Kitabul-huruf”, “Kitabul-həat”, “Kitabu əş`ar”, “Kitabul-heca” 85 “Kitabu-hüdud fin-nəhvi”, 86 “Kitabu qisəsil-ənbiya” 87 adlı
on dörd əsərin müəllifi olduğu bildirilir. Kisainin qiraətinin istinadı qiraət elmini əsasən imam Həmzədən öyrəndiyi üçün onun qiraətinin istinadı ilə eynidir. Yəni onun qiraəti Əli ibn Əbi Talib, Osman ibn Əffan, Abdullah ibn Məsud, Übeyy ibn Kə`b və Muaz ibn Cəbəl kimi səhabələr vasitəsi ilə Məhəmməd peyğəmbərə gedib çıxır. 88
81 əz-Zərkeşi, əl-Burhan fi ulumil-Qur`an, I, 329 82 V.M. Məmmədəliyev, Ərəb Dilçiliyi, 101 83 əz-Zəhəbi, Marifətu Qurrail-Kibar, I, 100 84 Şövqi Zeyf, əl-Mədərisun-nəhviyyə, 172-173 85 İbnun-Nədim, əl-Fihrist, 66 86 əl-Qifti, İnbahur-Ruvəh, II, 271 87 İsmail Paşa, Hədiyyətul-arifin, I, 668 88 İbnul-Cəzəri, ən-Nəşr fi Qiraətil-Aşr, I, 172 Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|