Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə

” И.Кант. Трактаты и письма. M., 1980, c.33I. 

'*‘Ontologiya (yun. «ontos» - mövcudat və «loqos» 

ümumiyyətlə varlıq haqqında təlimdir. 

təlim, söz deməkdir) - 

23 

---

Müəyyən  xalqlann  öz  müstəqil  milli  fəlsəfəsinin  mövcud 

olması fəlsəfənin elmdən daha bir fərqini göstərir. Milli (alman, 

yapon və s.) riyaziyyat, fizika, biologiya və s. yoxdur və ola da 

bilməz. 

Fəlsəfi bilik yalnız təmiz nəzəri idrakdan çıxanimır, o həm 

də  bütün  insan  həyatının  təsiri  altında  formalaşır.  Fəlsəfə  ən 

geniş  mənada  bəşəriyyətin  bütün  idrak  təcrübəsini 

ümumiləşdirir. Buraya həm elmi, həm də gündəlik adi təcrübə, 

incəsənət və əxlaq, dinin təhlili (marksizmdə ateizm) daxildir. 

Bu  mənada  məşhur  alman  filosofu  F.Nitsşenin  (1844-1900) 

sözləri maraqlıdır. Filosof necə olmalıdır sualına o, belə cavab 

verirdi:  «...Ola  bilsin  ki,  onun  özü  həm  tənqidçi  və  skeptik 

(şübhə  edən),  həm  ehkamçı  (doqmatik),  həm  tarixçi,  bundan 

başqa şair və toplayıçı, həm səyahətçi, həm tapmaca açan, həm 

əxlaqçı, həm gələcəyi görən, həm «azadfıkirli», insani dəyərlər 

və  müxtəlif  hissi  dəyərlər  çevrəsindən  keçmək  üçün  nə  desən 

ondan  olmalıdır  ki,  müxtəlif  gözlər  və  müxtəlif  vicdanla 

yüksəkdən  hansı  uzaqlığı,  dərinlikdən  hansı  yüksəkliyi,  dar 

məkandan  hansı  genişliyi  istəyirsən  görmək 

imkanına  malik

 

olsun. Lakin bunların hamısı onun vəzifəsinin ilkin şərtləridir; 

vəzifənin özü isə nəsə başqa bir şey - dəyərlər yaratmağı tələb 

edir».” 

Başqa alman filosofu A.Şopenhauer (1788-1860) fəlsəfənin 

praktiki  məsələlərlə  məşğul  olmasının  qəti  əleyhinə  idi: 

«Mənim fikrimcə fəlsəfə həmişə nəzəri xarakter daşıyır, belə ki, 

onun bilavasitə tədqiqat predmeti nə olursa olsun, ona göstəriş 

vermək deyil, nəzərdən keçirmək və öyrənmək xasdır. Əksinə, 

praktiki olmaq, insanların fəaliyyətinə rəhbərlik etmək, onlann 

xarakterini dəyişmək köhnə iddialardır; fəlsəfə indi daha yetgin 

görüşlərə nail olaraq onlardan gərək imtina edəydi».^® 

Fəlsəfənin  vəzifəsi  hər  şeydən  əvvəl  mədəniyyətin 

dərinliyində  baş  verənləri,  onun  müxtəlif  sahələrində  (elmdə, 

texnologiyada,  siyasətdə,  əxlaqda  və  s.)  baş  verən  qarşılıqlı 

münasibətlərin dinamikasını öyrənib ümumiləşdirməkdir.