Daha bir vacib məsələ üzərində də dayanmaq lazımdır.
Fəlsəfə və metafizikanı eyniləşdirmək filosoflar arasında
mübahisələrə səbəb olur. Metafizika haqqında müxtəlif fikirləri
Aşağıdakı qaydada qruplaşdırmaq olar.
1.
Dar mənada metafizika (yun. fizikadan sonra) deyəndə ya
ontologiya (varlıq haqqında təlim) ya da bütün mövcudatın ilk
səbəbini (Aristotelin «ilk fəlsəfəsi») öyrənən təlim başa düşülür.
Amerika filosofu U.Ceyms (1842-1910) yazır: «Metafizika
termininə dəqiq tərif vermək mümkün deyil və bu sözun
mənasını anlamağın ən yaxşı vasitəsi onun tədqiq etdiyi bir sıra
problemləri sadalamaqdır. Metafizika elm və həyat tərəfindən
qoyulan, lakin həll edilməyən müxtəlif qaranlıq, mücərrəd,
universal suallann müzakirə edilməsidir...»^'. Buna baxmayaraq
o, metafizikaya tərif verir: «Bütün varlığın səbəbini,
mahiyyətini, mənasını və son taleyini axtarmağa - metafizika
demək olar. Və yaxud onu (təcrübi və yaxud təcrübəüstü)
reallığın ən ümumi baş- lanğıclan, onlann bir-biri ilə və bizim
idrak qabiliyyətimiz ilə qarşılıqlı əlaqəsi haqqında elm də
adlandırmaq olan>.“
2.
Metafizika adı altında hissiyyatüstü təcrübəyə söykənən
rasionalist (ağıla əsaslanan) fəlsəfi təlim nəzərdə tutulur. Nəticə
ağılın gücü sayəsində çıxarılır. Metafizika eyni zamanda
rasional kosmologiya, rasional psixologiya, teologiya kimi bilik
sahələrini də əhatə edir. C.Mur (1873-1958) deyir: «Mən hər
şeydən əvvəl «metafizik» elə filosofu adlandırıram ki, hər bir
mövcud olan predmetin «təbii» predmet olmadığını qəbul edir.
Beləliklə, metafiziklərin xidməti ondadır ki, onlar bizim
biliyimizin
toxunmaqla
hiss
etdiyimiz,
gördüyümüz,
duyduğumuz predmetlər ilə məhdudlaşmadığını kəskin şəkildə
qeyd edirlƏD>.^^
3.
Alman klassik fəlsəfəsinin banisi İ.Kantdan başlayaraq
bir çox filosoflar belə hesab edirlər ki, metafizika təcrübəyə
qədər «təmiz ağıl»dan çıxarılan (apriori) biliyin əsasıdır.
Dostları ilə paylaş: 
