vizm üçün parlaq misal ola bilər. O, hesab edirdi ki, öz
iradəsindən asılı olmayaraq «varlığa atılmış» insan tamamilə
azaddır. Ümumi həqiqət və ümumi qaydalar yoxdur. Hər bir
insan özünəməxsus qorxu və risk ilə öz həyatını yaşayır, nə
istəyirsə onu da edir və yalnız öz qarşısında cavab verir. Ümumi
həqiqətlərə və görüşlərə tabe olmaq özünə xəyanətdir.
Yaspers üçün (Toynbinin dediyi kimi) tarix şəxsiyyət
yaradıcılığının nəticəsidir, şəxsiyyətdən kənarda heç bir tarix ola
bilməz. O, yazırdı: «Tarix
ayn-ayn
adamların daim və təkidlə
irəliyə doğru hərəkətidir. Onlar başqalannı da öz arxalannca
getməyə çağırır. Onları eşidənlər və başa düşənlər bu hərəkata
qoşulurlar».^® Şəxsiyyət problemini öyrənmək üçün ilk lazım
olan «fərd» anlayışıdır. Hərfi olaraq bu söz hər hansı bir bütövün
daha bölünməyən hissəciyidir, özünəməxsus «sosial atom»dur.
Ayrı bir insan nəinki insan nəslinin tək nümayəndəsidir, həm də
hər hansı sosial qrupun üzvüdür. Bu insanın ən sadə və mücərrəd
xarakteristikasıdır.
«Fərdiyyət» termini isə daha zəngin məzmun kəsb edir,
insanın bütün şəxsi keyfiyyət və xassələri ilə birlikdə unikal və
təkrarolunmaz varlıq olduğunu ifadə edir.
Fərd konkret insandır və anadangəlmə Homo sapiens
xüsusiyyətləri ilə yanaşı həm də sırf fərdi keyfiyyətlərə də
malikdir. Bu onun həm təbii qabiliyyətinə, həm psixi xassələrinə
(yaddaş, təxəy
3
dil, temperament, xarakter) və təfəkkür
qabiliyyətinə (mühakimə, fikir), tələb və ehtiyaclarına aiddir. Bu
mənada biz insanın fərdiliyi haqqında danışırıq. «...Fərdiliyə
həmin fərdi başqa kütlədən fərqləndirən xassə və qabiliyyətin
cəmi kimi tərif vermək olaD>.”
• Z.Freyd insan yığını deyəndə bir qrup adamın təşkilatlanmış
toplusunu, kütlə deyəndə xüsusi təşkil olunmuş insan toplusunu
nəzərdə tuturdu. Burada fərdlər arasında bəzi ümumi cəhətlər
yaranır: müəyyən situasiyada ümumi maraq, bir-birinə təsir
etmək qabiliyyəti və s. Subyektin fəaliyyət, şüur və idrak
daşıyıcısı kimi başa düşülməsi Yeni dövr fəlsəfəsindən başlayır.
^
Dostları ilə paylaş: 
