Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə

Mənəvi  şəxsiyyət

  insan  mənliyinin  üzərində  hər  şeyin 

dayandığı  görünməz  təməli,  nüvəsidir.  Bu  müəyyən  mənəvi 

dəyərlərə  və  ideallara  canatmanı  əks  etdirən  daxili  mənəvi 

vəziyyətdir. 

Fiziki, sosial və mənəvi şəxsiyyətləri ayırmaq kifayət qədər 

şərti xarakter daşıyır. Şəxsiyyətin bütün bu tərəfləri sistem təşkil 

edir  və  bu  sistemin  hər  bir  elementi  insan  həyatının  müxtəlif 

mərhələlərində müəyyənedici əhəmiyyət qazana bilər. 

Mövcud  dünya  dinləri  şəxsiyyətin  normativ  idealını 

yaradıblar.  Məsələn,  şəxsiyyətin  xristian  idealının  əsasında 

Allaha  məhəbbət  və  öz  yaxınına  məhəbbət  prinsipi  dayanır. 

İnsanın 

411 

---

şəxsiyyətində  iki  təbiətin  -  Allah  və  insanın  birləşməsi  sirri 

insan şəxsiyyətinin xristian anlayışının əsasını təşkil edir. 

Şəxsiyyətin  islam  modelində  əsas  cəhət  Allah  iradəsinin 

ciddi  və  qüsursuz  olaraq  həyata  keçirilməsidir.  Müsəlman 

mütləq təkallahlılığa və Məhəmməd peyğəmbərə sözsüz olaraq 

inanır.  İslam  mənasız  qantökməyin  əleyhinə  olaraq  yalnız 

hücum  edənə  cavab verməyə çağırır. Şəriət  şəxsiyyətin fiziki, 

əqli və mənəvi inkişafına təhlükəli olan bütün şeyləri yasaq edir. 

Məsələn, spirtli içkilər, narkotik maddələr, təmiz olmayan ət və 

s.  yasaqdır.  Özünəqəsd,  ailəyə  xəyanət,  oğurluq,  dələduzluq, 

istismar,  qumar  və  s.  qəti  qadağandır.  Xristianlıqdan  fərqli 

olaraq islam  bu dünyadakı  həyata  yüksək qiymət verir.  Lakin 

bununla yanaşı Son gündə hər şey məhv ediləcək, ölənlər Allah 

qarşısında cavab vermək üçün diriləcək. Axirət həyatına inam 

burada zəruri hesab edilir, çünki belə halda insan öz həyat və 

davranışlarını  şəxsi  maraq  mövqeyindən  deyil,  əbədi  gələcək 

mənasında qiymətləndirir. 

F.Engels  yazırdı:  «Materialist  anlayışa  görə,  son  nəticədə 

bilavasitə həyatın istehsalı və təkrar istehsalı tarixdə müəyyə- 

nedici momentdir. Lakin bunun özü də iki cür olur. Bir tərəfdən 

- yaşama vasitələrinin: yeyinti məhsullannm, paltarın, mənzilin 

və  bu  iş  üçün  zəruri  olan  alətlərin  istehsalı;  başqa  tərəfdən  - 

insanın  özünün  istehsalı,  nəslin  davamı».^*  İdeoloji  tərəfi 

nəzərə  almadan  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  məsələnin  belə 

qoyuluşu doğrudur. 

Şəxsiyyət  haqqında  daha  iki  konsepsiya  mövcuddur: 

şəxsiyyət insanın funksional xarakteristikası kimi və şəxsiyyət 

insanın  mahiyyət  xarakteristikası  kimi.  Birinci  konsepsiya 

şəxsiyyətin yalnız xarici davramşlanm nəzərdə tutur. İkinci isə 

şəxsiyyətin  mahiyyətini,  onun  daxili  aləmini  açır.  İnsanın 

şəxsiyyət  keyfiyyəti  onun  sosial  həyat  tərzindən  və  mənlik 

şüurundan ayrılmazdır. 

İnsan müxtəlif əlaqələr və münasibətlər sistemində, müxtəlif 

insanlar və qruplar ilə ünsiyyət şəraitində  yaşayır və fəaliyyət 

göstərir;