Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə

ərazi

 və 

suverenlik 

də dövlətin əsas əlamətləridir. Suverenlik dövlət hakimiyyətinin 

daxildə hökmranlığını və xarici münasibətlərdə müstəqilliyidir. 

Sənaye  inqilabı  nəticəsində  milli  dövlətlər  yaranır.  Milli 

dövlət  elə  dövlətə  deyilir  ki,  onun  dəqiq  müəyyənləşmiş  sər- 

həddi var, dövlət və cəmiyyət həmin çərçivədə birgə yaşayırlar. 

Başqa  sözlə,  dövlətin  ərazi  iddiaları  adətən  onun  mədəni, 

linqvistik  və  etnik  xüsusiyyətlərinə  uyğun  gəlir.  Bu  mənada 

dövlətin müasir milli formalan əvvəllər müvəffəqiyyətlə fəa- 

448 

---

liyyət  göstərən  dövlətlərdən,  məsələn,  sənayeləşmə  dövrünə 

qədər olan imperiyaların çoxundan fərqlənirlər. Belə ki, əvvəlki 

formalarda adətən mədəni inteqrasiya yaratmaq qabiliyyəti olan 

inzibati və başqa resurslar olmurdu. İmperiyaların sərhəddi şərti 

olurdu. 

Dövlət  sosial  əlaqə  və  hadisələrin  elə  xüsusi  tipidir  ki, 

aşağıdakılarla  xarakterizə  edilir:  hakimiyyət  və  tabeçilik 

münasibətləri;  hakimiyyətdə  olanların  gücdən  istifadə  etmək 

monopoliyası; 

yuridik 

qaydaların 

mövcudluğu; 

nisbi 

dəyişməzlik; institusion ölçü. 

Hakimiyyət  -  cəmiyyəti  təşkil  etmək,  onun  bütövlüyü  və 

vahidliyi  üçün  zəruridir.  Dövlət  iqtisadi  həyatın  təşkil 

edilməsini  də  təmin  etməlidir.  O  bir  çox  vasitələr  ilə  (iradə, 

nüfuz,  hüquq,  zorakılıq  və  s.)  insanların  fəaliyyətinə, 

davranışına müəyyən təsir göstərir. 

Tarixdə  müxtəlif  dövlət  quruluşlarının  olduğu  məlumdur: 

monarxiya, aristokratiya, oliqarxiya, demokratiya, respublika və 

b.  Məsələn,  monarxiya  və  respublika  hakimiyyət  formalarını 

bir-birindən  necə  ayırırlar?  Monarxiya  (yun.  təkhaki-. 

miyyətlik) elə dövlət formasıdır ki, monarx (kral, şah, imperator 

və b.) qeyri-məhdud hakimiyyətə malikdir. Burada hakimiyyət 

irsən  keçir.  Respublika  (lat.  «res»  -  iş  və  «publikus»  - 

ümumxalq) elə idarə formasıdır ki, hakimiyyət seçkili orqanlar 

vasitəsilə  həyata  keçirilir,  yəni  qanuna  görə  hakimiyyətin 

mənbəyi kimi xalqın əksəriyyəti çıxış edir. 

Eyni tip bir dövlətdə müxtəlif dövlətçilik formalan ola bilər. 

Məsələn,  hakimiyyət  eyni  zamanda  monarxiya  və  respublika 

əlamətlərinin  birliyi  şəklində  həyata  keçirilə  bilər  (məsələn, 

Böyük Britaniyada). 

Dövlət  haqqında  danışarkən 

siyasi  rejimi

  də  nəzərə  almaq 

lazımdır.  Siyasi  rejim  cəmiyyətdə  dövlət  rəhbərliyinin  həyata 

keçirilmə metodlarına deyilir. Məsələn, dövlət öz hakimiyyətini 

parlamentarizmin demokratik metodları və yaxud totalitarizmin 

antidemokratik metodları ilə həyata keçirə bilər. 

449 

---

Demokratiya  (yun.  «demos»  -  xalq,  «kratos»  -  hakimiyyət) 

xalq 

hakimiyyəti, 

vətəndaşlann 

azadlığı, 

bərabərliyi 

prinsiplərinə əsaslanan siyasi quruluş formasıdır. 

Totalitarizm  O^t.  «totalis»  -  tam,  bütöv)  avtoritar  dövlət 

formasıdır. Totalitarizmə əsasən dörd element daxildir: 1)