Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| «kəmiyyət baxımından müəyyən
etməyə cəhd göstərəndə ciddi çətinliklərlə qarşılaşır. Əgər rifah xoşbəxtliklə eyniləşdirilsə, onu necə ölçmək olar? İqtisadçı utilitaristlər maksimum zövqdən və yaxud üstünlükdən danışırlar. Lakin zövqün müxtəlif növlərini ekvivalent və bir-birini qarşılıqlı əvəzləyə biləcəyini mümkün hesab etmək olar- mı?...»^’ Utilitarizm hətta məqsədi təsvir edəndə də vasitə və məqsəd arasında dəqiq fərq qoymur. Hər bir əməli işə «daha çox insana daha çox xoşbəxtlik» prinsipinə uyğun olaraq qiymət verilir. Utilitarizmi tənqid edən C.Mur diqqəti bu təlim üçün xarakterik olan metodoloji üsula yönəldir: «xeyin>in meyarı kimi daha çox sayda insan üçün daha çox xoşbəxtlik, və «xoşbəxtlik nədir?», «əxlaqi davranış nədir?», «xeyirxahlıq nədir?» və başqa suallara məhz həmin mövqedən cavab verilir. Mur «Əxlaq fəlsəfəsinin təbiəti» əsərində göstərir ki, hər bir əxlaqi davranış və xeyirxahlıq növü nəticədə heç də əvvəlkinə nisbətən daha çox adam, hətta bir adam üçün mütləq xoşbəxtlik gətirmir. Çox vaxt belə olur ki, əxlaq prinsiplərinə əməl etmək və xeyirxah həyat tərzi xoşbəxtlik ilə mükafatlandırılmır, və yaxud əksinə, xoşbəxtlik əxlaqi davranışlara görə əldə edilmir, yəni əxlaq və xoşbəxtlik heç də üst-üstə düşmür. Ona görə də Mur həm də utilitarizmi «naturalist səhv» üçün ittiham edir və onun fayda ilə xoşbəxtliyi birləşdirmək cəhdini yanlış hesab edir. Lakin o, etiraf edir ki, bir sıra başqa nəzəriyyələr ilə müqayisədə utilitarizm daha məqbul təlimdir. Utilitarizmə zidd olan nəzəriyyələrdə motivin, vəzifənin və prinsipin əhəmiyyəti xüsusi qeyd edilir. Belə nəzəriyyələr adətən vəzifə (borc) nəzəriyyələri adlandırılır. Antiutilitarist filosofların ən məşhuru şübhəsiz ki, Kant olmuşdur. Onun fikrincə xoşbəxtlik və zövq axtarmaq mənasız işdir, çünki belə iş adətən uğursuz nəticələnir. Kant deyirdi ki, xoşbəxtlik öz-özlüyündə dəyərli bir şey deyil. Əgər onun dəyəri olsaydı biz cəmiyyətdə görkəmli yer tutan və özünü xoşbəxt hesab edən alçaqlara rast gəlməzdik. Pis adamların xoş-
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|