5.2.
Fideizm, deizm, teizm, panteizm
Fideizmə
(lat. «fides» - inam) görə bizim dini biliyimiz
rasional və yaxud təbii informasiyaya əsaslana bilməz, o yalnız
və yalnız inam üzərində qurulur. Dini bilik insanın rasional
imkanlarından xaricdə mövcuddur. Deməli, insan Allahı yalnız
inam vasitəsilə qəbul etməlidir. Başqa sözlə dini bilik gizli, sirli
vəhyə (Allahın göndərdiyi kəlama) əsaslanır.
Deizm
(lat. «deus» - Allah) təliminə görə ilahi qüvvə fiziki
aləmdən ayrı mövcud olmaqla, həmin aləmi yaradır, onu
hərəkətə gətirir, lakin sonradan Kainatda baş verən hadisələrə
bilavasitə təsir göstərmir.
Teizm
(yun. «theos» - Allah) təsdiq edir ki, ilahi qüvvə bu və
ya başqa şəkildə bilavasitə və yaxud şəxsən insanlar ilə bağlıdır.
Teizm politeist (çoxallahlılıq) və monoteist (təkallah- lılıq)
şəklində özünü göstərir.
Panteizmə^^
görə Allah ayrıca bir varlıq deyil, bütün möv-
cudatın təbii nizamının məcmuudur. Allah ya bütövlükdə
Kainatdır, ya da Kosmosu yaşadan, ona həyat verən enerjidir.
Allah hər yerdədir və hər şeydir. Spinoza sübut etməyə çalışırdı
ki, Allah və təbiət - eyni substansiyadır.
Filosofların panteizmə münasibəti müxtəlif olmuşdur. İndiki
dövrdə də panteizmin həm tərəfdarları, həm də tənqidçiləri var.
Bizə elə gəlir ki, onun əleyhinə olanların sayı daha çoxdur. Bir
neçə misal göstərək.
Müasir Kanada filosofu Hyüqo Meynell panteizmi
bütövlükdə qəbul etsə də, onu özünəməxsus qaydada izah
etməyə
Dostları ilə paylaş: | 
