Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| İbn
Rüşd (lat. Averroes) (1126-1198) Şərq peripatetizminin son təmsilçisi hesab edilir. O, Avropada və Şərqdə çox geniş yayılmış həqiqətin ikiliyi təliminin banisidir. Bu təlimə görə, fəlsəfi həqiqət ilə dini həqiqət bir-birinə zidd deyil, çünki onlar müxtəlif məzmuna malikdirlər: din insana necə hərəkət etməyi, yaşamağı öyrədir, fəlsəfə isə mütləq həqiqəti dərk edir. İbn Rüşd ağılı aktiv və passiv kimi iki qismə bölürdü. Passiv ağıl insanın fərdi hissi təsəvvürləri ilə bağlıdır, aktiv ağıl isə əbədi olan ümumi intellekt xarakteri daşıyır. Yalnız bəşəriyyətin ümumi ağılı əbədidir. Platonun «Dövlət» əsərinə yazdığı təfsirdə İbn Rüşd göstərirdi ki, ən yaxşı quruluş elə dövlət hesab edilməlidir ki, onun əsasında etik dəyərlər ilə praktiki fəaliyyətin təbii əlaqəsi dayanır. Praktiki fəaliyyət və əxlaqi dəyərlər ali xeyirxahlığın (fədail) əsasıdır. İbn Rüşd hər şeydən əvvəl ictimai sferanın şəxsi həyat qarşısında üstünlüyünü xüsusi qeyd edir. İbn Rüşd özünün «Təkzibin təkzibi» əsərində dini «zəruri siyasi sənət» kimi dəyərləndirirdi. Ruhanilərin tiraniyasını o, pozulmaqda olan dövlətlərin zəruri variantı hesab edirdi. Onun sosial-siyasi görüşləri Platonun «Dövlət» kitabına yazdığı təfsirdə və başqa əsərlərində ifadə olunur. İbn Rüşd yaxşı işləyən qanunçuluğa əsaslanan hökmdar haqqında düşünürdü. Qanunlar müdrik adamlar tərəfindən yaradılarsa, onlar həqiqətə uyğun olarlar. O, yazırdı: «Nəyinsə həqiqi olması şərti onun hamı tərəfindən qəbul edilməsi deyil. Ümumi tərəfindən qəbul edilmək hamıya məlum olmaq deməkdir. Məlumdur ki, nəyinsə ümumi tərəfindən qəbul edil- 106 məsi heç də onun öz-özlüyündə həqiqi olması demək deyil».^’ Son nəticədə həqiqilik elə həmin müdriklər tərəfindən müəyyənləşdirilir. İbn Rüşd belə nəticəyə gəlir ki, bir adamın və yaxud bir neçə adamın hakimiyyəti çoxluğun hakimiyyətindən daha yaxşıdır. Başqa sözlə, monarxiya və yaxud aristokratiya demokratiyadan yaxşıdır.
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|