Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 5.
Mütəfəkkir şair Nizami Gəncəvi Nizaminin (1141-1209) poeziyası fəlsəfi fikirlər ilə zəngindir. Onun «İqbalnamə» əsərində İsgəndərin ətrafında Fales, Sokrat, Platon, Aristotel və başqa yunan fılosoflan, hind müdrikləri kimi adamlar var. İsgəndərin yeddi müdriklərlə gizli söhbəti geniş mövzulan əhatə edir. Hökmdar müdriklərlə dünyanın yaranması, onun başlanğıcı və sonu haqqında fikir mübadiləsi aparır. Yeni platonçuluğun da Nizamiyə müəyyən təsiri olmuşdu. O, ruhun başlanğıcı olan İlahi işığı bütün dünyaya işıq saçan çıraq hesab edirdi. Şairin dünyagörüşündə sufizm (təsəvvüf) xüsusi yer tuturdu. «İqbalnamə»də səyahət zamanı İsgəndər dünyada mövcud olmayan xəyali xoşbəxtlər ölkəsinə gəlib çıxır. Bu yolla Nizami ədalətli dövlət haqqında öz fikirlərini şərh etməyə çalış- mışdir. Bu ölkədə ədalət hökm sürür, bütün insanlar yüksək mənəvi keyfiyyətə malikdirlər. Nizami inanırdı ki, ideal dövlət qurulacaq, ağıl və ədalət qalib gələcək, şər və zorakılıq aradan qaldınlacaqdır. Nizami təxəyyülündə Allah İsgəndəri peyğəmbərliyə layiq bilir və mələk vasitəsi ilə ona vəhy göndərir:
«Xalqı pis yollardan et haqqa dəvət. Onlar da Allaha etsin itaət. Təzələ kökündən köhnə binanı, Təmizlə qəflətdən bütün dünyanı». «Bütün yatmışları yuxudan oyat, Əqlin üzündəki o niqabi at! Allah tərəfindən yoxsullara sən Verilmiş məhəbbət xəzinəsisən». İsgəndər isə cavab verir: «Məşriqdən Məğribə hücum çəkərək Xalqlan yuxudan oyadam gərək». Nizaminin etikasında^’ ağıl insan ləyaqətinin əsas meyan kimi çıxış edir. İnsanın bütün varlıqlardan üstün olması onun ağıla malik olmasıdır. İnsan ən ali, kamil və dəyərli varlıqdır. İnsan şər üçün deyil, xeyirxahlıq üçün yaradılıb. Nizaminin fikrincə, insanın mənəvi kamilliyə çatması üçün əməyin rolu böyükdür. Əmək insanları avara və tüfeylilərdən qoruyur, onları başqalanna əl açmaq kimi alçaldıcı hərəkətdən xilas edir. Nizaminin insan konsepsiyası haqqında aşağıdakı ümumi- ləşdirici fikri çox maraqlıdır: «İslamın fəlsəfəsi, mənəvi, etik müddəaları, onun insan haqqında təlimi Nizami üçün metodoloji başlanğıc olmuşdu. Bununla yanaşı Nizamidə bir Renessans şairi kimi həyata dini münasibətlə yanaşı estetik münasibət də vacib yer tutur. Nizaminin insan konsepsiyası məhz bu iki fundamental təlimin kəsişmə nöqtəsində formalaşın).*® Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|